to put one to death

* * *

(kem; kom or kvam, kómum or kvamúm; kominn), v.

1) to come (litlu síðarr kómu Finnar aptr heim);

2) to come, arrive (bréf kómu frá Skúla jarli);

kom svá, at (it came to pass, that) Bárði var heitit meyjunni;

3) with dat. of the object, to make to come, to take, bring, carry, etc.;

hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, he should make Th. come to G.;

hann kom Þórhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river;

koma e-m í hel, to put one to death;

koma e-m til falls, to make one fall;

koma e-m í sætt við e-n, to reconcile one with another;

koma sér vel hjá e-m, to bring oneself into favour with, be agreeable to (þeir kómu sér vel við alla);

koma e-u til leiðar (til vegar), to effect, bring about;

koma orðum við e-n, to speak with a person (hann gørði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma);

4) with preps.:

koma e-u af sér, to get rid of (allt mun ek til vinna at koma af mér yðvarri reiði);

koma e-u af, to abolish (Þvi hafði eigi orðit af komitmeði öllu);

koma at e-m, to come upon one (kómu þessir at honum fyrir Sjólandi með tveim skipum);

koma at hendi, to happen (mikill vandi er kominn at hendi);

impers., Gunnarr játaði því, en þá er at kom, vildi hann eigi, G. agreed to it, but when it came to the point he would not;

koma at e-u, to come at, regain, recover (koma at hamri);

koma sér at e-u, to bring oneself to (Þ. kom sér ekki at því);

koma á e-t, to come on, hit (höggit kom á lærit);

koma e-u á, to bring about, effect (máttu þeir øngum flutningum á koma);

koma kristni (dat.) á England, to christianize E.;

koma fram, to come forth, appear, emerge (sigldi E. suðr með landi ok kom fram í Danmörk); to be produced, brought forward (nú mun pat fram koma sem ek sagða);

koma e-u fram, to bring about, effect (koma fram hefndum);

koma fyrir e-t, to be an equivalent for (fyrir víg Hjartar skyldi koma víg Kols);

allt mun koma fyrir eitt, it will all come to the same;

koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail;

e-m þykkir fyrir ván komit, at, one thinks it past all hope, that;

koma e-u fyrir, to destroy (hann kom hverjum hesti fyrir);

koma í e-t, to come into, enter;

mál koma í dóm, suits are brought up for judgement;

koma niðr, to come down;

hann reyndi eptir, hvar G. væri niðr kominn, what had become of G.;

kom þar niðr tal hennar, at hon sagði honum, hversu, the end of her talk was, that she told him how koma;

koma hart niðr, to pay dearly for it (ek hafða illa til gört, enda kom ek hart niðr);

koma saman, to come together, gather (er saman kom liðit); to agree;

þat kom saman (or ásamt) með þeim, they agreed on it;

impers., kom þeim vel saman (ásamt), they agreed well;

koma e-u saman, to bring about, effect;

koma saman sættum með e-m, to reconcile them;

koma til e-s, to come to a person or place (jarlinn kom með allan her sinn til Dyflinnar);

koma till ríkis, to come to, or succeed to, the throne;

koma til e-s, to cause: þat kemr til þess, at, the reason is, that; to help, avail: koma til lítils, to come to little, be of small avail (= koma fyrir lítit); to concern: þetta mál kemr ekki til þín, this quarrel is no business of thine; þat er til mín kemr, so far as I am concerned; to mean, signify (Þ. kvezk skilja, hvar orð hans kómu til); to be of value: sverð þat, er til kom mörk gulls, that was worth a ‘mark’ of gold; mikit þykkir til e-s koma, one is much thought of, is thought to be of great importance;

koma til, to be born;

koma e-m undan, to help one to escape;

koma undir e-n, to come unto one;

ef undir oss skal koma kjörit, if we are to choose;

koma e-m undir, to get one down, overcome one;

koma upp, to come up;

tungl kemr upp, the moon rises;

eldr kom upp, fire broke out;

kom þá upp af tali þeirra, at, the end of their talk was, that; to come out, become known (kom þat þá upp, at hann hafði beðit hennar);

koma e-u upp, to open (kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma);

hann mátti lengi eigi orði upp koma, it was long before he could utter a word;

koma við e-t, to touch (komit var við hurðina);

þeir kómu við sker, they struck on a reef;

hann kemr við margar sögur, he appears in many sagas; to be added to (koma þær nætr við hinar fyrri);

koma við, to fit, be convenient, suit;

koma e-u við, to employ, make use of (ek mátta eigi boganum við koma); hann kom því við (he brought about), at engi skyldi fara með vápn; urðu þeir at flýja sem því kómu við, all fled that could;

koma sér við, to bring about, effect, be able to do (ek mun veita þér slíkt lið sem ek má mér við koma); to behave (hversu hann kom sér við í þessum málum);

koma yfir, to pass over (hvert kveld, er yfir kom);

5) refl., komast;

f. arrival, = kváma.

* * *

pres. sing. kem, kemr, kemr; an older form komr is used constantly in very old and good vellum MSS., as the Kb. of Sæm.; and even spelt keomr or ceomr (in Eluc., Greg., etc.); reflex. komsk, 2nd pers. kømztu ( pervenis), Sdm. 10: pret. kom, kom-k, I came, Skm. 18: 2nd pers. komt, 17, mod. komst: the pret. plur. varies, kvámu being the oldest form; kvómu, often in the MSS.; kómu, as it is still pronounced in the west of Icel.; the usual and latest form is komu, with a short vowel; the spelling of the MSS. cannot always be ascertained, as the word is usually written k^umu or q^umu: pret. subj. kvæmi and kꝍmi (kæmi): imperat. kom, kom-ðú, proncd, kondu, come thou! pret. infin. kómu ( venisse), Fms. i. 224 (in a verse), Geisli 62:—with suff. neg., pres. kmr-at or kømr-að, Akv. 11, Grág. ii. 141, Gkv. 3. 8; pret. kom-a, kom-að, came not, Ls. 56, Þorf. Karl. (in a verse), Þd. 18; 2nd pers. komtaðu ( non venisti), Am. 99; subj. kømi-a ( non veniret), Gs. 10: reflex., pres. kømsk-at, Grág. ii. 180; pret. komsk-at ( could not come), Am. 3:—a middle form, pres. 1st pers. komum-k (komumsk), Ó. H. 140, 214, Skm. 10, 11; subj. pres. komimk, Ó. H. 85; pret. kømomc, Hbl. 33 (Bugge); part. pass. kominn, see Gramm. p. xix. The preterite forms kvam and kvaminn, used in the Edition of the Sturl. and in a few other mod. Editions without warrant in the MSS., are due to the fact that the Edition of Sturl. was published from a transcript now in the Advocates’ Library in Edinburgh, made by the learned priest Eyjolf á Völlum (died A. D. 1745), who used this spelling: in prehistoric times, before the age of writing, it may be assumed for certain that this verb had a v throughout, as in Gothic: [Ulf. qiman, i. e. qwiman, = ἔρχεσθαι; A. S. cuman; Engl. come; O. H. G. queman; Germ. kommen; Dutch komen; Dan. komme; Swed. komma; Lat. venio, qs. gvenio; the Ormul. spells cumenn, indicating a long root vowel; cp. North. E. coom.]

A. To come; sá þeirra sem fyrr kæmi, Fms. ix. 373; konungr kom norðr til Túnsbergs, 375; kómu Finnar heim, i. 9; þeir mágar kómu ór hjúkólfi, Sturl. ii. 124; kömr hann á konungs fund, Fms. ix. 221; þá vóru þeir norðan komnir, 308; hér er nú komin ær ein kollótt, Sturl. i. 159, passim.

2. to become, arrive; bréf kómu frá Skúla jarli, Fms. ix. 375; ef svá síðarliga kömr skip til hlunns, Sks. 28; en er vár kom, Eg. 167; koma at máli við e-n, to have an interview, talk with one, 467; konungi kom njósn, Fms. vii. 57; þá komu honum þau tíðendi, i. 37; þetta kom allt fyrir Ingimar, vii. 114; kom honum þat (it came to him, he got it) fyrir útan fé, en engum kom fyrr, x. 394; hvat sem á bak kemr, whatsoever may befall, Nj. 193; koma e-m at haldi, or í hald, to avail oneself, 192, Fms. x. 413; koma at gagni, to ‘come in useful,’ be of use, Nj. 264; koma at úvörum, to come at unawares, Ld. 132; koma e-m fyrir úvart, id., Fms. xi. 290; koma á úvart, Nj. 236; koma í þörf = koma í gagn, Fms. vii. 14; hvar kom kapp þitt þá? Bs. i. 18; mál koma í dóm, to be brought up for judgment, Fms. vii. 115; líðr vetrinn, kemr þar ( that time comes) er menn fara til Gulaþings, Eg. 340; var þá svá komit, at allir menn vóru sofa farnir, 376; kom svá ( it came to pass) at Bárði var heitið meyjunni, 26; svá kemr, kemr þar, at, it comes to pass. Fb. i. 174, ii. 48, 68; láta koma, to let come, put; síðan létu þeir koma eld í spánuna, Fms. xi. 34.

3. in greeting; kom heill, welcome! kom heill ok sæll, frændi! Nj. 175: mod. komdu (kondu) sæll! komið þér sælir!

II. with prepp.; koma á, to hit; ef á kömr, Grág. ii. 7:—koma at, to come to, arrive, happen; láttu at því koma, let it be so, Dropl. 24; kom þat mjök optliga at honum, of sickness, Fms. vii. 150; kom at þeim svefnhöfgi, sleep came upon them, Nj. 104; koma at hendi, to happen; mikill vandi er kominn at hendi, 177, Hom. 80; koma at e-u, to come at, regain, recover; koma at hamri, Þkv. 32:—koma fram, to come forth, appear, stund var í milli er þeir sá framstafninn ok inn eptri kom fram, Fms. ii. 304; engin kom önnur vistin fram, Eg. 549; nú eru öll sóknar-gögn fram komin, Nj. 143: to emerge, hann kom fram í Danmörk, Hkr. i. 210, 277, Ísl. ii. 232, Eg. 23, Landn. 134, Orkn. 152: to arrive, sendimenn fóru ok fram kómu, Fms. xi. 27; reifa mál þau fyrst er fyrst eru fram komin, each in its turn, Grág. i. 64: to be fulfilled, happen, því er á þínum dögum mun fram koma, Ld. 132; nú mun þat fram komit sem ek sagða, Eg. 283; kom nú fram spásagan Gests, Ld. 286; öll þessi merki kómu fram ok fylldusk, Stj. 444; aldrei skal maðr arf taka eptir þann mann er hann vegr, eðr ræðr bana fram kominn, whom he has slain, or whose death he has devised with effect, Grág. ii. 113; staðar-prýði flest fram komin, Bs. i. 146; vera langt fram kominn, mod. áfram kominn, to be ‘in extremis,’ at the point of death, 644; er sú frásögn eigi langt fram komin, this story comes from not far off, i. e. it is derived from first, not second hand, Fms. viii. 5:—koma fyrir, to come as payment, tvau hundrað skyldu koma fyrir víg Snorra (of weregild), Sturl. ii. 158; henni kvaðsk aldri hefnt þykkja Kjartans, nema Bolli kæmi fyrir, Ld. 240; allt mun koma fyrir eitt, it will come to the same, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215, Fms. vi. 5:—koma í, to enter, come in, a fisherman’s term; koma í drátt, to hook a fish; at í komi með ykkr Þorbrandssonum, that ye and the Th. come to loggerheads, Eb. 80:—koma með, to come with a thing, to bring; kondu með það, fetch it!—koma til, to come to; vera kann at eigi spillisk þótt ek koma til, Eg. 506; nú er rétt lögruðning til ykkar komin, Nj. 236; koma til ríkis, to come to a kingdom, Eg. 268; þeir létu til hans koma um alla héraðs-stjórn, Fs. 44: to befall, kom svá til efnis, it so happened, Mar.; þeim hlutum sem hafinu kunni opt til at koma, Stj. 105, Sks. 323: to mean, signify, en hvar kom þat til er hann sagði, Ó. H. 87; ef þat kom til annars, en þess er hann mælti, id.: to cause, hygg ek at meir komi þar til lítilmennska, Eb. 172; konungr spurði hvat til bæri úgleði hans, hann kvað koma til mislyndi sína, Fms. vi. 355, Fb. ii. 80, Band. 29 new Ed.: to concern, þetta mál er eigi kom síðr til yðvar en vár, Fms. vii. 130; þetta mál kemr ekki til þín, Nj. 227; þat er kemr til Knúts, Fms. v. 24; þat er til mín kemr, so far as I am concerned, iv. 194; hann kvað þetta mál ekki til sín koma, vi. 100; þeir eru orðmargir ok láta hvervetna til sín koma, meddle in all things, 655 xi. 2: to belong to, skulu þeir gjalda hinum slíka jörð sem til þeirra kemr, proportionally, Jb. 195; kemr þat til vár er lögin kunnum, Nj. 149; sú sök er tylptar-kviðr kömr til, Grág. i. 20; tylptar-kviðar á jafnan á þingi at kveðja, þar sem hann kömr til saka, ii. 37; þá er komit til þessa gjalds ( it is due), er menn koma í akkeris-sát, 408: to help, avail, koma til lítils, to come to little, be of small avail, Nj. 149, Fms. vi. 211; at göra litla fésekt, veit ek eigi hvat til annars kemr, I am not aware what else will do, I believe that will meet the case best, Band. 36 new Ed.; koma til, to ‘come to,’ of a person in a swoon, etc.; veit ek eigi til hvers koma mun sú tiltekja Fb. i. 177, Fms. xi. 103; hvar til þessi svör skulu koma, i. 3; það kemr til, it will all come right; kom þar til með kóngum tveim, two kings came to a quarrel, Skíða R. 48: to be of value, importance, authority, þótti allt meira til hans koma, Fas. i. 16; hvart sem til hans kæmi meira eðr minna, Fms. xi. 76; sverð þat er til kom hálf mörk gulls, Ld. 32; svá fémikill at til kómu tuttugu merkr gulls, Fms. xi. 85; mér þykir lítið til hans koma, I think little of him:—koma saman, to come together, live together, marry, K. Á. 134: to agree, þat kom saman með þeim, they agreed on it, Dropl. 9, Gísl. 41; kom þat ásamt með þeim, id., Fb. i. 168; koma vel ásamt, to agree well, Nj. 25:—koma undir e-n, to come unto one, ef undir oss bræðr skal koma kjörit, if we are to choose, Nj. 192; öll lögmæt skil þau er undir mik koma á þessu þingi, 239: to depend on, það er mikit undir komið, at …, be of importance:—koma upp, to come up, break out; kom þá upp grátr fyrir henni, she burst into tears, Fms. ix. 477; er lúðrar kvæði við, ok herblástr kæmi upp, v. 74; er seiðlætin kómu upp, Ld. 152; eldr kom upp, fire came up, Ölk. 35, (hence elds-uppkoma, an upcome of fire, an eruption); ef nokkut kemr síðan sannara upp, Fms. vii. 121: þá kom þat upp at hann hafði beðit hennar, Eg. 587; kom þat upp af tali þeirra, at …, Fms. vii. 282; þat kom upp ( it ended so) at hverr skyldi vera vin annars, i. 58: to turn up, ek ætla mér góðan kost hvárn sem upp kemr, Eg. 715; mun nú hamingjan skipta hverr upp kemr, 418; at sakar görðisk eða upp kæmi, Grág. i. 27; skaut til Guðs sínu máli, ok bað hann láta þat upp koma er hann sæi at bazt gegni, Ó. H. 195, Stj. 385:—koma við, to touch, hit; sé eigi komið við, if it is not touched, Grág. ii. 65; komit var við hurðina, Fas. i. 30; at þeir skyldi koma við torfuna, Ld. 60; hefi ek aldrei svá reitt vápn at manni, at eigi hafi við komit, Nj. 185; hann kemr við margar sögur, he comes up, appears in many Sagas, Ld. 334; koma þeir allir við þessa sögu síðan, Nj. 30; sem ek kom við (as I mentioned, touched upon) í morgin, Fms. ii. 142; er mestr er, ok úskapligast komi við, Ld. 118: to fit, þat kemr lítt við, ‘tis not meet, it won’t do, Lv. 20; mun ek gefa þér tveggja dægra byr þann er bezt kemr við, Fas. iii. 619: koma við, to land, call; þeir vóru komnir við Ísland, Eg. 128; þeir kómu við Hernar, Nj. 4; þeir kómu suðr við Katanes, 127; þeir kómu við sker ( struck on a skerry) ok brutu stýri sín, Fms. ix. 164; hann hafði komit við hval, he had struck against a whale, Sturl. ii. 164; hence in mod. usage, koma við, to call, make a short stay, also on land: to be added to, tekr heldr at grána gamanit ok koma kveðlingar við, i. 21; koma þær nætr við inar fyrri, Rb. 58; þá koma enn ellefu nætr við, 22:—koma yfir, to overcome, pass over; íss er yfir kömr, Hm. 81; hvert kveld er yfir kom, Finnb. 230; hryggleikr kom yfir, 623. 57; at sá dagr myndi ekki yfir koma, Sks. 111.

B. With the dat. of the object, to make to come, put, bring, carry; páfa þess, er Kristni (dat.) kom á England, who Christianised England, Íb. 14; koma mönnum til réttrar trúar, Fms. i. 146; koma orðum við e-n, to speak to a person; görðisk hann styggr svá at fáir menn máttu orðum við hann koma, i. e. that no one could come to words with him, Eg. 3; hann görði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma, Fms. i. 83, xi. 293; koma vélræðum við e-n, to plan against one, Eg. 49; koma flugu í munn e-m, Nj. 64, 68; þú skalt ekki láta í skorta at koma þeim í (málit) með þér, 271; hann skyldi koma Þór í Geirröðar-garða, make Thor come to G., Edda 60; hann kom Þorhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river, Þorst. Síðu H. 181; koma kaupi, to bring about a bargain, Gþl. 415; koma e-m í hel, to put one to death, Anal. 233; koma e-m til falls, to make one fall, Edda 34; koma e-m í sætt, Fs. 9; mun ek koma þér í sætt við konung, Eg. 227; hann kom sér í mikla kærleika við jarlinn, Nj. 268; koma sér í þjónustu, Fs. 84; koma sér vel, to put oneself in favour, be engaging; ek hefi komit mér vel hjá meyjum, Kormak; þeir komu sér vel við alla, Fas. iii. 529, Fs. 96, Nj. 66; koma sér ílla, to make oneself hated; það kemr sér ílla, it is ill seen, unpleasant; as also, það kemr sér vel, a thing is agreeable, acceptable; koma e-u til leiðar, to effect, make, Nj. 250, Eb. 118; koma e-u til vegar, id., Ld. 320; koma tölu á, to put, count on, count, number, Anal. 217; koma friði, sættum á, to bring peace, agreement about: hann kom þeim á flótta, he put them to flight, Fms. vii. 235; tóku þar allt er þeir kómu höndum á, all they could catch, ix. 473; koma e-m ór eldi, Fb. i. 300; tók hann merkit ok kom því (put it, hid it) í millum klæða sinna, Nj. 274: Gunnarr kom þangat at þeim örunum, 115; allt þat er bitið var ok blóði kom út á, where it was bitten so as to make blood flow, Fms. vii. 187.

II. with prepp.; koma e-u fram, to effect; koma fram ferð, máli, Nj. 102; til lítils þætti þat koma, en enginn kvæmi sínu máli fram þótt til alþingis væri stefnt, 149, Fb. ii. 90; þat skal aldri verða at hann komi þessu fram, Eg. 765; ef ek kem hefndum fram, Ld. 262; koma fram lögum við e-n. Eg. 722:—koma e-u á, to bring about, introduce:—koma e-u af, to abolish; þó fékk hann því ekki af komit, Bs. i. 165; koma e-u af sér, to get rid of, Fs. 96, Eb. 40, 41:—koma e-u fyrir, to arrange; koma e-m fyrir, to get a place for one; hann kom honum fyrir í skóla: to destroy (fyrir-koma), hann kom hverjum hesti fyrir, Glúm. 356:—koma e-u upp, to open; áðr ek kom henni upp, before I could open it, Fms. iii. 74; kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma ( open), nú fær hón upp komit hörpunni, Fas. i. 233; hann mátti lengi eigi orði upp koma fyrir harmi, it was long before he could speak, utter a word, Fms. vi. 234; sá svarar er mátti máli upp koma, vii. 288:—koma e-m undir, to overthrow one, get one down; varð at kenna afls-munar áðr hann kæmi honum undir, Eb. 172:—koma e-m undan, to make one escape. Fms. vii. 265, 623. 18:—ek ætla at koma mér útan, I think to go abroad, Nj. 261:—koma e-u við, to bring about, effect, to be able to do; ek mun veita þér slíkt sem ek má mér við koma, as I can, Nj.; þú munt öðru koma við en gabba oss, Anal. 77; hann kom því við ( brought about) at engi skyldi fara með vápn, Fms. vii. 240; ef váttum kvæmi við, in a case where witnesses were at hand, Íb. 12; liðit flýði allt þat er því kom við, all that could fled, Eg. 529; Guðmundr hafði almanna-lof hversu hann kom sér við ( how he behaved) þessum málum, Nj. 251; komi þeir til er því koma við, who can, Gþl. 371; menn skyldi tala hljótt ef því kæmi við, Sturl. iii. 147; ef því kemr við, if it is possible, Gþl. 429; urðu þeir at flýja sem því kómu við, Fb. ii. 187; ekki mun oss þetta duga, at hann komi boganum við, Nj. 96.

C. Reflex. komask, to come to the end, get through, reach, Lat. pervenire; the difference between the active and reflex. is seen from such phrases as, hann kemr ef hann kemst, he will come if he can; or, eg komst ekki á stað, I could not get off; eg komst ekki fyrir íllviðri, I could not come for bad weather; or, to come into a certain state, with the notion of chance, hap, komask í lífs háska, to come into danger of life; komask í skipreika, to be shipwrecked, and the like; Þorfinnr kom öngu hljóði í lúðrinn, ok komsk eigi upp blástrinn, Fms. ix. 30; komask á fætr, to get on one’s legs, Eg. 748; hann komsk við svá búit í ríki sitt, Hkr. i. 76; meina honum vötn eða veðr svá at hann má ekki komask til þess staðar, Grág. i. 496; hann komsk með sundi til lands, Eg. 261; kómusk sauðirnir upp á fjallit fyrir þeim, Nj. 27; ef Gunnarr færi eigi utan ok mætti hann komask, 111; ef maðr byrgir mann inni í húsi, svá at hann má eigi út komask, so that he cannot get out, Grág. ii. 110; en allt fólk flýði með allt lausa-fé er með fékk komisk, with all the property they could carry with them, Fms. i. 153; ek komumk vel annar-staðar út, þótt hér gangi eigi, Nj. 202; komask á milli manna, to get oneself among people, intrude oneself, 168; komsk hann í mestu kærleika við konung, Eg. 12; komask at orði, to come by a word, to express oneself; einsog hann að orði komsk, passim.

II. with prepp.; komast á, to get into use; það komst á:—komask af, to get off, escape, save one’s life; hann bað menn duga svá at af kæmisk skipit, Fms. x. 98; tveir druknuðu, en hinir kómusk af:—komask at e-u, to get at a thing, procure; mörgum manns-öldrum síðarr komsk at bók þeirri Theodosius, Niðrst. 10; Hrani gat komisk at trúnaði margra ríkra manna, Fms. iv. 62; þú hefir at þessum peningum vel komisk, ‘tis money well gotten, i. 256; eigi skaltú ílla at komask, thou shall not get it unfairly, vii. 124:—komast eptir, to enquire into, get information of:—komask fyrir, to prevent, come in another’s way:—koma hjá e-u, to evade, pass by, escape doing:—komast til e-s, to come towards, and metaph. to have time for a thing, ek komst ekki til þess, I have no time; eg komst ekki til að fara:—komask undan, to escape; allt þat lið er undan komsk, Eg. 261; ekki manns barn komsk undan, Fms. xi. 387; komask undan á flótta, Eg. 11:—komask við, to be able; komusk þeir ekki í fyrstu við atlöguna, Fms. vii. 264; ef hann vill refsa údáða-mönnum, ok má þó við komask, N. G. L. i. 123; brenn allt ok bæl, sem þú mátt við komask, Fær. 64; ef ek viðr of kœmimk, Hbl. 33; þá er ek komumk við, Eg. 319; komask við veðri, to get abroad, Rd. 252; hann lét þat ekki við veðri komask, Fms. vii. 165: to be touched (við-kvæmni), hann komsk við mjök ok felldi tár, iii. 57; eða hann komisk við ( repent) ok hverfi aptr at íllsku sinni, Greg. 41; þá komsk mjök við inn válaði, svá at hann matti eigi lengi orði upp koma fyrir harmi, Fms. vi. 234; þá komsk hón við ákaflega mjök, Clem. 32; með við komnu hjarta, with a touched heart, Bs. i. 561, Karl. 166:—komask yfir e-t, to overcome, get hold of; er hann komsk yfir fét, Bárð. 175.

D. Part. kominn, in special phrases; inn komni maðr, a new comer, stranger, Gullþ. 47; at kominn, arrived; hinn aðkomni maðr, a guest; at kominn, just come to, on the brink of; kominn at andláti, at dauða, to be at the last gasp; var at komit, at …, it was on the point of happening, that …, Str. 8; vóru þeir mjök at komnir ( much exhausted) svá magrir vóru þeir, Fas. iii. 571:—heill kominn, hail! Blas. 42; vel kominn, welcome! vertu vel kominn! ver með oss vel kominn, Þiðr. 319, Fs. 158; hann bað þá vera vel komna, passim; so also, það er vel komið, ‘it is welcome,’ i. e. with great pleasure, granting a favour:—placed, ertu maðr sannorðr ok kominn nær frétt, Nj. 175; Pétri var svá nær komit, P. was so closely pursued, Fms. ix. 48; ok nú eigi allfjarri yðr komit, xi. 123; svá vel er sá uppsát komin, at …, ix. 368: situated, hann (the hospital) er kominn á fjall upp, is situated on a fell, Symb. 18; útsker þat er komit af þjóðleið, Eg. 369: metaph., vel, ílla kominn, well placed, in good, bad estate; ek þykjumk hér vel kominn; hann var vel til náms kominn, he was in a good place for learning, Bs. i. 153; þat fé er ílla komit er fólgit er í jörðu, Grett. 39 new Ed.; mér þykkir son minn hvergi betr kominn, methinks my son is nowhere better off, in better hands, Fms. vi. 5; lítt ertú nú kominn, Njarð. 376; þykkjumk ek hér vel kominn með þér, Nj. 258:—kominn af, or frá e-m, come of, descended from, Landn., Eb., passim:—kominn á sik vel, in a good state, accomplished, Orkn. 202; hverjum manni betr á sik kominn, Ld. 110; kominn á sik manna bezt, Ísl. ii. 203: vera á legg kominn, to be grown up, Fms. xi. 186; vera svá aldrs kominn, to be of such an age, Fs. 4, 13, Sturl. iii. 100, Fms. xi. 56; hér er allvel á komit, it suits well enough, Bs. i. 531: hann sagði henni hvar þá var komit, how matters stood, Nj. 271, Fms. ii. 152; hann undi vel við þar sem komit var, as it stood, in statu quo, Nj. 22; Sveinn segir honum sem komit var þessu máli, Fms. ii. 159; at svá komnu, as matters stand, Bs. i. 317; málum várum er komit í únýtt efni, Nj. 164, 190:—vera kominn til e-s, to be entitled to, have due to one; ef hann fengi þat er hann var eigi til kominn, Fms. x. 7; þeir er til einskis eru komnir, ix. 248; fá þeir margir af yðr sæmd mikla er til minna eru komnir, en hann, Eg. 111; þeim til sæmdar er til þess er kominn, Sks. 311, rétt komnir til konungdóms, rétt kominn til Noregs, right heir to the kingdom, to Norway, Fms. ix. 332; lézk Sigvaldi nú kominn til ráða við Astríði, xi. 104: fit for, entitled to, hann þótti vel til kominn at vera konungr yfir Danmörk, i. 65: shapen, þetta mál er svá til komit, vii. 130; sagðisk hann eigi verr til manns kominn en Sturla bróðir hans, Sturl.; eigi þóttusk þeir til minna vera komnir fyrir ættar sakir, entitled to less, Eb. 17.

II. part. pres. komandi, a new comer, stranger, Fbr. 168, Stj. 525: one to come, future generations, verandum ok viðr-komendum, N. G. L. i. 121; allir menn verandi ok eptir-komandi, D. I. i. 3; komendr, pl. guests, comers.

* * *

(hefi; hafða, höfðum; hafðr), v.

1) to have (þeir höfðu sjau skip ok flest stór);

hafa elda, to keep up a five;

2) to hold, celebrate (hafa vinaboð, blót, þing);

3) to keep, retain (rifu þær vefinn í sundr, ok hafði hverr þat er hélt á);

4) to use (tvau net eru rý, ok hafa eigi höfð verit);

orð þau sem hann hafði um haft, which he had made use of;

hafa fagrmæli við e-n, to flatter one;

hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one;

hafa tvimæli á e-u, to speak doubtfully of a thing;

hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words;

hann var mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in, lawsuits;

5) to have, hold, maintain;

hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one;

hafa hættumikit, to run a great risk;

hafa heilindi, to have good health;

6) to bring, carry;

hafa e-n heim með sér, to bring one home;

hann hafði lög, út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway;

hafa sik (to betake oneself) til annara landa;

7) to take, carry off;

troll hafi þik, the trolls take thee;

8) to get, gain, win;

hann hafði eigi svefn, he got no sleep;

hefir sá jafnan, er hættir, he wins that ventures;

hafa gagn, sigr, to gain victor;

hafa meira hlut, to get the upper hand, gain the day;

hafa betr (verr), to get the better (worse) of it;

hafa sitt mál, to win one’s suit;

hafa tafl, to win the game;

hafa erendi, to do one’s errand, succeed;

hafa bana, to suffer death, to die;

hafa sigr, to be worsted;

hafa góðar viðtökur, to be well received;

hafa tíðindi af e-m, to get tidings of, or from, one;

hafa sœmd, óvirðing af e-m, to get honour, disgrace from one;

with gen., hafa e-s ekki, to fail to catch one (hann kemst á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki);

ekki munu vér hans hafa at sinni, we shall not catch him at present;

9) to wear carry (clothes, weapons);

hann hafði blán kyrtil, he wore a blue kirtle;

hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand;

10) to behave, do, or fare, so an so esp. with an adv.;

hafa vel, illa, vetr, to behave (do) well, badly, be worse;

hafa sik vel, to behave;

hafa vel, to be well off or happy;

hafa hart, to be in a wretched plight;

11) with infin., hafa at varðveita, to have in keeping at selja, to have on sale;

lög hafið þér at mæla, you are right;

12) hafa e-n nær e-u, to expose one to (þú hafðir svá nær haft oss úfœru);

hafa nær e-u, to come near to, esp. impers.;

nær hafði okkr nú, it was a narrow escape;

svá nær hafði hausinum, at, the shot so nearly touched the head, that;

ok er nær hafði, skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of flloating;

13) as an auxiliary verb, in the earliest time with the pp. of transitive verbs in acc.;

hefir þú hamar um fólginn, hast thou hidden the hammer?;

ek hefi sendan mann, I have sent a man;

later with indecl. neut. pp.;

hefir þú eigi sét mik, hast thou not seen me?;

14) with preps.:

hafa e-t at, to do, act;

hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely;

absol., viltu þess freista, ok vita hvat at hafi, wilt thou try and see what happens?;

hafa e-t at hlífiskildi (skotspœni), to use as a shield (as a target);

hafa e-n háði, hlátri, to mock, laugh at;

hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of;

hafa sakir á e-n have charges against one;

hafa á rás, to take to one’s heels, run off;

hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one;

hafa e-t fram, to produce (vápn þorgils vóru fram höfð); to carry out, hold forth;

hafa mál fram, to proceed with a suit;

var um búit, ekki fram haft, all was made ready but nothing done;

hafa e-t frammi, í frammi, to use, make use of (hafa í frammi kúgan);

ok öll lögmæt skil frammi hafa, and discharge all on official duties;

hafa e-t fyrir satt, to hold for true;

eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed for that, it is a false charge;

hafa e-n fyrir sökum um e-t, to charge one with;

hafa í hótum við e-n, to threaten one;

hafa e-t með höndum, to have in hand;

höfum eiai sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands;

hafa ór við e-n, to behave so and so towards one (hefir þú illa ór haft við mik);

hafa e-t til e-s to use for (höfðu þeir til varnar skot ok spjót); to be a reason or ground for;

vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sézt, we believe the foundation of the story is that men have been seen there;

hafa mikit (lítit) til síns máls, to have much (little) in support of one’s case;

hafa e-t til, to have at hand, possess;

orð þau, sem hann hafði um haft, the words which he had used;

keisari hafði fátt um, did not say much;

hafa e-n undir, to get one under, subdue one;

hafa e-t uppi, to take (heave) up (hafa uppi fœri, net);

Skarpheðinn hafði uppi øxina, S. heaved up the axe;

hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel;

hafa uppi tafl, to play at a game;

hafa e-n uppi, to bring one to light;

hafa uppi rœður, to begin a discussion;

hafa e-t úti, to have done, finished (hafa úti sitt dagsverk);

hafa við e-m, to be a match for one;

hafa sik við, to exert oneself;

hafa mikit (lítit) við, to make a great (little) display;

hann söng messu ok bafði mikit við, and made much of it;

hann bad jarl leita, bann hafði lítit við þat, he did it lightly;

haf ekki slíkt við, do not say so;

haf þú lítit við at eggja sonu þina, refrain from egging on thy sons;

15) refl., hafast.

* * *

pret. hafði; subj. hefði; pres. sing. hefi (less correctly hefir), hefir, hefir; plur. höfum, hafit, hafa: the mod. pres. sing. is monosyllabic hefr or hefur, and is used so in rhymes—andvara engan hefur | … við glys heims gálaus sefur, Pass. 15. 6, but in print the true old form hefir is still retained; the monosyllabic present is used even by old writers in the 1st pers. before the personal or negative suffix, e. g. hef-k and hef-k-a ek for hefi-g and hefig-a ek, see e. g. Grág. (Kb.) 79, 82, in the old oath formula, hef-k eigi, Hallfred; hef ek, Fms. iii. 10 (in a verse); but not so in 3rd pers., e. g. hefir-a or hefir-at, Grág. l. c.: imperat. haf, hafðu: part. pass. hafðr, neut. haft;—hafat is an απ. λεγ., Vsp. 16, and is prob. qs. hafit from hefja, to heave, lift: [Ulf. haban; A. S. habban; Engl. have; Hel. hebben; Germ. haben; Dutch hebben; Dan. have, Swed. hafva: it is curious the Lat. form habere retains the consonant unchanged, cp. the Romance forms, Ital. avere, Fr. avoir, Span. haber, etc. ☞ Hafa is a weak verb, and thus distinguished from hefja (to lift, begin), which is a strong verb, answering to Lat. capere, incipere; but in sundry cases, as will be seen below, it passes into the sense of this latter word; as also in some instances into that of another lost strong verb, hafa, hóf, to behave, and hœfa, to hit]:—to have.

A. To have; hann hafði með sér ekki meira lið, Fms. i. 39; hafði hverr hirð um sik, 52; höfðu þeir áttján skip, viii. 42; Sverrir hafði tvau hundrað manna, … þeir höfðu annan samnað á landi, 328; hann hafði mikit lið ok frítt, x. 36; þeir höfðu sjau skip ok flest stór, 102; hafa fjölmennar setur, Eb. 22; hann hafði menn sína í síldveri, Eg. 42; mun ek naut hafa þar sem mér þykkir hagi beztr, 716.

II. to hold:

1. to keep, celebrate; hafa ok halda, Dipl. i. 6; hafa átrúnað, 10; hafa dóma, 12; hafa blót, Fms. iv. 254; hafa vina-veizlu, id.; hafa vina-boð, Nj. 2; hafa Jóla-boð, Eg. 516; hafa þing, Fms. ix. 449; hafa haust-boð, Gísl. 27; hafa drykkju, Eb. 154; hafa leik, Fms. x. 201, passim.

2. to hold, observe; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; skal þat hafa, er stendr …, Grág. i. 7; skal þat allt hafa er finsk á skrá þeirri …, id.; en hvatki es mis-sagt es í fræðum þessum, þá es skylt at hafa þat (to keep, hold to be true) es sannara reynisk, Íb. 3; ok hafða ek (I kept, selected) þat ór hvárri er framarr greindi, Landn. 320, v. l.

3. to hold, keep, retain; ef hann vill hafa hann til fardaga, Grág. i. 155; skal búandinn hafa hann hálfan mánuð, 154; ok hafði hvárr þat er hélt á, Nj. 279; hitt skal hafa er um fram er, Rb. 56; kasta í burt þrjátigi ok haf þat sem eptir verðr, 494.

4. to hold an office; hafa lögsögu, to hold the office of lögsaga, Íb. passim; hafa jarldóm, konungdóm, passim; þat höfðu haft at fornu Dana-konungar, Eg. 267; þér berit konunga-nöfn svá sem fyrr hafa haft ( have had) forfeðr yðrir, en hafit lítið af ríki, Fms. i. 52; hafa ríki, to reign, Hkr. pref.

5. phrases, hafa elda, to keep a fire, cook, Fms. xi. 129; hafa fjárgæzlu, to tend sheep, Eg. 740; hafa embætti með höndum, Stj. 204; hafa gæzlur á e-u, Fms. ix. 313; hafa … vetr, to have so many winters, be of such an age (cp. Fr. avoir … ans), Íb. 15; margir höfðu lítið fátt þúsund ára, Ver. 7: hafa vörn í máli, Nj. 93; hafa e-t með höndum, to have in hand, Fms. viii. 280, ix. 239; hafa e-t á höndum, Grág. i. 38; hafa fyrir satt, to hold for true, Fms. xi. 10; hafa við orð, to intimate, suggest, Nj. 160; hafa e-t at engu, vettugi, to hold for naught, take no notice of, Fas. i. 318.

6. with prepp. or infin.,

α. with prep.; hafa til, to have, possess; ef annarr þeirra hefir til enn annarr eigi, þá er sá skyldr til at fá honum er til hefir, Grág. i. 33; ef annarr hefir til …, id.; þér ætlið at ek muna eigi afl til hafa, Ld. 28.

β. with infin.; hafa at varðveita, to have in keeping, Eg. 500; lög hafit þér at mæla, you have the law on your tongue, i. e. you are right, Nj. 101; hörð tíðindi hefi ek at segja þér, 64; sá er gripinn hefir at halda, Grág. i. 438; hafa at selja, to have on sale, Ld. 28.

III. to use; var haft til þess sker eitt, Eb. 12; þá höfðu þeir til varnar skot ok spjót, Fms. vii. 193; er þín ráð vóru höfð, that thy advice was taken, Fs. 57; Gríss hafði þessi ráð, Fms. iii. 21; ek vil at þat sé haft er ek legg til, x. 249; þykki mér þú vel hafa ( make good use of) þau tillög er ek legg fyrir þik, xi. 61; til þess alls er jarli þótti skipta, þá hafði hann þessa hluti, 129; tvau ný (net), ok hafa eigi höfð verit ( which have not been used), haf þú ( take) hvárt er þú vilt, Háv. 46; þær vil ek hafa enar nýju, en ek vil ekki hætta til at hafa enar fornu, id.; önnur er ný ok mikil ok hefir ( has) til einskis höfð ( used) verið, id.; buðkr er fyrir húslker er hafðr, Vm. 171; gjalda vápn þau er höfð eru, N. G. L. i. 75; þat hafði hann haft ( used) fyrir skála, Edda 29; þeir vóru hafðir til at festa með hús jafnan, Nj. 118; sá hólmr var hafðr til at …, Fms. i. 218; hann skyldi hafa hinn sama eið, x. 7; orð þau sem hann hafði ( had) um haft ( used), Nj. 56; orð þau er hann hafði ( made use of) í barnskírn, K. Þ. K. 14.

2. more special phrases; hafa fagrmæli við e-n, to flatter one, Nj. 224; hafa hljóðmæli við e-n, to speak secretly to one, 223; allmikil fjölkyngi mun vera við höfð áðr svá fái gört, Edda 27; hafa mörg orð um e-t, Ld. 268; hafa tvímæli á e-u, to discuss, doubt, speak diffidently of a thing, Lv. 52; hafa viðrmæli um e-t, to use mocking words, Nj. 89; hafa nafn Drottins í hégóma, to take the Lord’s name in vain, Fms. i. 310; (hann var) mjök hafðr við mál manna, much used to, versed in lawsuits, Dropl. 8: hafa sik til e-s, to use oneself to a thing, i. e. to do a mean, paltry thing; þeir er til þess vilja hafa sik, at ganga í samkundur manna úboðit, Gþl. 200; ef hann vill sik til þessa hafa, Fms. i. 99: hafa sik við, to exert oneself; skaltú ok verða þik við at hafa um þetta mál, ef þú getr þat af þér fært, Grett. 160: hafa e-n at skotspæni, to use one as a target, Nj. 222; hafa e-n at hlífi-skildi sér, to use one as a shield, 262; hafa e-n at ginningar-fifli, auga-bragði, háði, hlátri, Hm. 133, Nj. 224, passim.

IV. to have, hold, maintain, of a state or condition; hafa vináttu við e-n, to maintain friendship with one, Sks. 662; hafa vanmátt, to continue sick, Eg. 565; hafa hættu-mikit, to run a great risk, Nj. 149; hafa vitfirring, to be insane, Grág. i. 154; hafa heilindi, to have good health, 26, Hm. 67; hafa burði til e-s, to have the birthright to a thing. Eg. 479; hafa hug, áræði, hyggindi, to have the courage …, Hom. 28; hafa vit ( to know), skyn, greind … á e-u, to have understanding of a thing; hafa gaman, gleði, skemtun, ánægju af e-u, to have interest or pleasure in a thing; hafa leiða, ógeð, andstygð, hatr, óbeit á e-u, to dislike, be disgusted with, hate a thing; hafa elsku, mætr, virðing á e-u, to love, esteeem … a thing; hafa allan hug á e-u, to bend the mind to a thing; hafa grun á e-m, to suspect one; hafa ótta, beyg af e-u, to fear a thing; and in numberless other phrases.

2. with prepp.:

α. hafa e-t frammi (fram), to carry out, hold forth; hafa frammi róg, Nj. 166; hafa mál fram, to proceed with a suit, 101; stefnu-för, 78; heitstrengingar, Fms. xi. 103; ok öll lögmælt skil frammi hafa, and discharge all one’s official duties, 232; var um búit en ekki fram haft, all was made ready, but nothing done, viii. 113; beini má varla verða betri en hér er frammi hafðr, xi. 52; hafðú í frammi ( use) kúgan við þá uppi við fjöllin, Ísl. ii. 215; margir hlutir, þó at hann hafi í frammi, Sks. 276.

β. hafa mikit, lítið fyrir e-u, to have much, little trouble about a thing; (hence fyrir-höfn, trouble.)

γ. hafa við e-m (afl or the like understood), to be a match for one, Fms. vii. 170, Lv. 109, Nj. 89, Eg. 474, Anal. 176; hafa mikit, lítið við, to make a great, little display; (hence við-höfn, display, pomp); hann söng messu ok hafði mikit við, he sang mass and made a great thing of it, Nj. 157; þú hefir mikit við, thou makest a great show of it, Boll. 351; hann bað jarl leita, hann hafði lítið við þat, he did it lightly, Nj. 141; haf ekki slíkt við, do not say so, Ld. 182.

B. To take, carry off, win, wield, [closely akin to Lat. capere]:

I. to catch, take, esp. in the phrase, hafa ekki e-s, to miss one; hann kemsk á skóg undan, ok höfðu þeir hans ekki, he took to the forest and they missed him, Nj. 130; ekki munu vér hans hafa at sinni, we sha’nt catch him at present, Fms. vi. 278; hafða ek þess vætki vífs, Hm. 101; þeygi ek hana at heldr hefik, 95: in swearing, tröll, herr, gramir hafi þik, the trolls, ghosts, etc. take thee! tröll hafi líf, ef …, Kormak; tröll hafi Trefót allan! Grett. (in a verse); tröll hafi þína vini, tröll hafi hól þitt, Nj.; herr hafi Þóri til slægan, confound the wily Thorir! Fms. vi. 278, v. l. (emended, as the phrase is wrongly explained in Fms. xii. Gloss.); gramir hafi þik! vide gramr.

II. to carry, carry off, bring; hafði einn hjartað í munni sér, one carried the heart off in his mouth, Nj. 95; hann hafði þat ( brought it) norðan með sér, Eg. 42; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi, 4; hann hafði með sér skatt allan, 62; skaltú biðja hennar ok hafa hana heim hingat, Edda 22; fé þat er hann hafði ( had) út haft ( carried from abroad), Gullþ. 13; á fimm hestum höfðu þeir mat, Nj. 74; bókina er hann hafði ( had) út haft, Fms. vii. 156; konungr hafði biskup norðr til Björgynjar með sér, viii. 296; biskup lét hann hafa með sér kirkju-við ok járn-klukku, Landn. 42; hann hafði með sér skulda-lið sitt ok búferli, Eb. 8; hann tók ofan hofit, ok hafði með sér flesta viðu, id.; ok hafa hana í brott, Fms. i. 3; tekr upp barnit, ok hefir heim með sér, Ísl. ii. 20; hann hafði lög út hingat ór Noregi, he brought laws hither from Norway, Íb. 5; haf þú heim hvali til bæjar, Hým. 26; ok hafa hann til Valhallar, Nj. 119.

III. to take, get; hann hafði þá engan mat né drykk, he took no food nor drink, Eg. 602; hann hafði eigi svefn, he got no sleep, Bs. i. 139.

2. to get, gain, win; öfluðu sér fjár, ok höfðu hlutskipti mikit, Eg. 4; eigi þarftú at biðja viðsmjörs þess, þvíat hann mun þat alls ekki hafa, né þú, for neither he nor thou shall get it, Blas. 28; jarl vill hafa minn fund, he will have a meeting with me, 40, Skv. 1. 4: the sayings, hefir sá jafnan er hættir, he wins that risks, ‘nothing venture, nothing have,’ Hrafn. 16; sá hefir krás er krefr, Sl. 29.

3. phrases, hafa meira hlut, to get the better lot, gain the day, Nj. 90, Fms. xi. 93; hafa gagn, sigr, to gain victory, ix. 132, Eg. 7, Hkr. i. 215, Ver. 38; hafa betr, to get the better; hafa verr, miðr, to have the worst of it, Fms. v. 86, Þorst. S. St. 48, passim; hafa mál sitt, to win one’s suit, Grág. i. 7, Fms. vii. 34; hafa kaup öll, to get all the bargain, Eg. 71; hafa tafl, to win the game, Fms. vii. 219; hafa erendi, to do one’s errand, succeed, Þkv. 10, 11, Fas. ii. 517: hafa bana, to have one’s bane, to die, Nj. 8; hafa úsigr, to be worsted, passim; hafa úfrið, to have no peace; hafa gagn, sóma, heiðr, neisu, óvirðing, skömm, etc. af e-u, to get profit, gain, honour, disgrace, etc. from a thing; hafa e-n í helju, to put one to death, Al. 123; hafa e-n undir, to get one under, subdue him, Nj. 95, 128; höfum eigi, sigrinn ór hendi, let not victory slip out of our hands, Fms. v. 294.

4. to get, receive; hann hafði góðar viðtökur, Nj. 4; hón skal hafa sex-tigi hundraða, 3; skyldi Högni hafa land, 118; selja skipit, ef hann hafði þat fyrir ( if he could get for it) sem hann vildi; Flosi spurði í hverjum aurum hann vildi fyrir hafa, hann kvaðsk vildu fyrir hafa land, 259; hafa tíðindi, sögur af e-m, to have, get tidings of or from one, Ld. 28; hafa sæmd, metorð óvirðing, to get honour, disgrace from one’s hands, Nj. 101; hafa bætr, to get compensation, Grág. i. 188; hafa innstæðuna eina, id.; hafa af e-m, to have the best of one, cheat one.

IV. to carry, wear, of clothes, ornaments, weapons:

1. of clothes, [cp. Lat. habitus and Icel. höfn = gear]; hafa hatt á höfði, Ld. 28; hafa váskufl yztan klæða, … þú skalt hafa undir ( wear beneath) hin góðu klæði þín, Nj. 32; hann hafði blán kyrtil, … hann hafði svartan kyrtil, Boll. 358; hafa fald á höfði, to wear a hood; hón hafði gaddan rautt á höfði, Orkn. 304; hann hafði um sik breitt belti, he wore a broad belt, Nj. 91; hafa fingr-gull á hendi, 146: to have about one’s person, vefja saman ok hafa í pungi sínum, Edda 27; hlutir sem mönnum var títt at hafa, Fms. xi. 128.

2. of weapons, to wield, carry; spjót þat er þú hefir í hendi, Boll. 350; hafa kylfu í hendi sér, to have a club in one’s hand, Fms. xi. 129; hafa staf í hendi, to have a stick in the hand, Bárð.; Gunnarr hafði atgeirinn ok sverðit, Kolskeggr hafði saxit, Hjörtr hafði alvæpni, Nj. 93; hann hafdi öxi snaghyrnda, Boll. 358; hann hafði kesjuna fyrir sér, he held the lance in rest, Eg. 532.

V. here may be added a few special phrases; hafa hendr fyrir sér, to grope, feel with the hands (as in darkness); hafa vit fyrir sér, to act wisely; hafa at sér hendina, to draw one’s hand back, Stj. 198; hafa e-t eptir, to do or repeat a thing after one, Konr.; hafa e-t yfir, to repeat (of a lesson): hafa sik, to betake oneself; hafa sik til annarra landa, Grett. 9 new Ed.; hann vissi varla hvar hann átti at hafa sik, he knew not where ( whither) to betake himself, Bs. i. 807; hefir hann sik aptr á stað til munklífisins, Mar.

C. Passing into the sense of hefja (see at the beginning); hafa e-t uppi, to heave up, raise; hafa flokk uppi, to raise a party, to rebel, Fb. ii. 89: hafa uppi færi, net, a fisherman’s term, to heave up, take up the net or line, Háv. 46; Skarphéðinn hafði uppi ( heaved up) öxina, Nj. 144: hafa uppi tafl, to play at a game, Vápn. 29; þar vóru mjök töfl uppi höfð ok sagna-skemtan, Þorf. Karl. 406, v. l.: hafa e-n uppi, to hold one up, bring him to light; svá máttu oss skjótast uppi hafa, Fær. 42: metaph. to reveal, vándr riddari hafði allt þegar uppi, Str. 10.

2. with the notion to begin; Bárðr hafði uppi orð sín ( began his suit) ok bað Sigríðar, Eg. 26, Eb. 142; hafa upp stefnu, to begin the summons, Boll. 350; hafa upp ræður, to begin a discussion; ræður þær er hann hafði uppi haft við Ingigerði, Fms. iv. 144, where the older text in Ó. H. reads umræður þær er hann hafði upp hafit (from hefja), 59; cp. also Vsp., þat langniðja-tal mun uppi hafat (i. e. hafit) meðan öld lifir, 16, (cp. upp-haf, beginning); þó at ek hafa síðarr um-ræðu um hann, better þó at ek hafa (i. e. hefja) síðarr upp ræðu um hann, though I shall below treat of, discuss that, Skálda (Thorodd) 168; er lengi hefir uppi verit haft síðan (of a song), Nj. 135; cp. also phrases such as, hafa á rás, to begin running, take to one’s heels, Fms. iv. 120, ix. 490; næsta morgin hefir út fjörðinn, the next morning a breeze off land arose, Bs. ii. 48: opp. is the phrase, hafa e-t úti, to have done, finished; hafa úti sitt dags-verk, Fms. xi. 431; hafa úti sekt sína, Grett. 149.

D. Passing into the sense of a lost strong verb, hafa, hóf (see at the beginning), to behave, do, act:

I. with an adverb, hafa vel, ílla, or the like, to behave, and in some instances to do well or badly, be happy or unhappy,

α. to behave; en nú vil ek eigi verr hafa en þú, Fms. iv. 342; þeir sögðu at konungr vildi verr hafa en þeir, 313; hefir þú ílla ór (málum or the like understood) haft við mik, Fs. 140; ólikr er Gísli öðrum í þolinmæði, ok hefir hann betr en vér, Gísl. 28.

β. to do so and so (to be happy, unhappy); verr hafa þeir er trygðum slitu, Mkv. 3; ílla hefir sá er annan svíkr, 18; vel hefir sá er þat líða lætr, 6; vel hefir sá ( he is happy) er eigi bíðr slíkt íllt þessa heims, Fms. v. 145; hvílíkt hefir þú, how dost thou? Mar.; hafa hart, to do badly, to be wretched; at sál Þorgils mætti fyrir þær sakir eigi hart hafa, Sturl. iii. 292, Mar.; Ólafr hafði þá hölzti ílla, O. was very poorly, D. N. ii. 156; þykisk sá bezt hafa ( happiest) er fyrstr kemr heim, Fms. xi. 248; þá hefir hann bazt af hann þegir, i. e. that is the best he can do if he holds his tongue, Hm. 19; þess get ek at sá hafi verr ( he will make a bad bargain) er þik flytr, Nj. 128; úlfgi hefir ok vel, the wolf is in a bad plight, Ls. 39; mun sá betr hafa er eigi tekr við þér, id.; betr hefðir þú, ef …, thou wouldest do better, if …, Akv. 16.

γ. adding sik; hafa sik vel, to behave well, Fms. x. 415, Stj. 436.

II. with the prep. at, to do, act, (hence at-höfn, at-hæfi, act, doing); hann lét ekki til búa vígs-málit ok engan hlut at hafa, Nj. 71; en ef þeim þykkir of lítið féit tekit, þá skulu þeir hafa at hit sama, to act in the same way, Grág. ii. 267; hvatki es þeir hafa at, Fms. xi. 132; hann tók af þér konuna, en þú hafðir ekki at, but thou didst not stir, didst take it tamely, Nj. 33; bæði munu menn þetta kalla stórvirki ok íllvirki, en þó má nú ekki at hafa, but there is no help for it, 202; eigi sýnisk mér meðal-atferðar-leysi, at vér höfum eigi at um kvámur hans, i. e. that we submit tamely to his coming, Fs. 32: absol., viltú þess freista, ok vita þá hvat at hafi, wilt thou try and see how it will do? Bjarn. 27; en nú skaltú fara fyrir, ok vita hvat at hafi, Bs. i. 712.

III. phrases, hafa hátt, to be noisy, talk loud, Fms. i. 66; við skulum ekki hafa hátt ( do not cry loud) hér er maðr á glugganum, a lullaby song; hafa lágt, to keep silent; hafa hægt, to keep quiet; hafa sik á (í) hófi, to compose oneself, Ls. 36; hafa í hótum við e-n, to use threatening ( foul) language, Fb. i. 312; hafa í glett við e-n, to banter one, Fms. viii. 289; hafa íllt at verki, to do a bad deed, Ísl. ii. 184.

E. Passing into the sense of the verb hæfa (see at the beginning), to aim at, hit, with dat.:

I. to hit; svá nær hafði hausinum, at …, the shot so nearly hit the head, that …, Fms. ii. 272; þat sama forað, sem henni hafði næst váða, those very precipices from which she had so narrow an escape, Bs. i. 200, Fms. ix. 357; nær hafði nú, at skjótr mundi verða okkarr skilnaðr, Al. 124; nær hafði okkr nú, it struck near us, it was a narrow escape, Fms. viii. 281; kvaðsk svá dreymt hafa ( have dreamed), at þeim mundi nær hafa, ix. 387, v. l.; ok er nær hafði at skipit mundi fljóta, when the ship was on the point of floating, Ld. 58; ok hafði svá nær (it was within a hair’s breadth), at frændr Þorvalds mundu ganga at honum, Nj. 160; ok hafði svá nær at þeir mundi berjask, Íb. 11, cp. Bs. i. 21: the phrase, fjarri hefir, far from it! Edda (in a verse).

2. to charge; eigi em ek þar fyrir sönnu hafðr, I am not truly aimed at for that, ‘tis a false charge, Eg. 64; þeim manni er fyrir sökum er hafðr, i. e. the culprit, Grág. i. 29; cp. the mod. phrase, hafa á e-u, to make a charge of a thing; það varð ekki á því haft, they could not make a case for a charge of it.

II. metaph. to be the ground or reason for, (hence til-hæfa, reason, fact, foundation); til þess ætla vitrir menn þat haft at Ísland sé Tile (i. e. Thule) kallað, at …, learned men suppose that is the reason that Iceland is called Thule, that …, Landn. (pref.); mikit mun til haft, er einmæli er um (there must be some reason for it, because all people say so), Þorgils segir, eigi er fyrir haft ( there is no ground whatever for it), at ek mæla betr fyrir griðum en aðrir menn, Ísl. ii. 379; vér hyggjum þat til þess haft vera, at þar hafi menn sésk, we believe the substance of the story is that men have been seen there, Fms. xi. 158; hvat er til þess haft um þat (what is the truth of the matter?), hefir sundr-þykki orðit með ykkr? Boll. 364: in the saying, hefir hverr til síns ágætis nokkut, every one gets his reputation for something, Nj. 115.

2. to happen, coincide; hefir svá til, at hann var þar sjálfr, Fms. xi. 138, v. l.

β. the phrase, hafa mikit (lítið) til síns máls, to have much ( little) reason for one’s tale, i. e. to be much, little, in the right, Fms. vii. 221, xi. 138 (v. l.), Nj. 88: um þenna hefir svá stórum, it matters so much with this man, (v. l. for mun stórum skipta), Fms. xi. 311.

F. REFLEX. to keep, dwell, abide, but only of a temporary shelter or abode, cp. Lat. habitare, (cp. also höfn, a haven); hann hefsk á náttartíma niðri í vötnum, at night-time he keeps down in the water, Stj. 77: to live, þeir höfðusk mjök í kaupferðum, they spent much of their life in travelling, Hkr. i. 276; hann hafðisk löngum í bænum, Bs. i. 353.

β. with prep. við; hér mun ek við hafask ( I will stay here) en þú far til konungs, Fb. ii. 125; hafðisk hann við á skógum eðr í öðrum fylgsnum, 302; því at hann hafðisk þá á skipum við, Fms. viii. 44; hvílsk heldr ok hafsk við í því landi, rest and stay in that land, Stj. 162; Ásgeirr hafðisk við uppi í dalnum, Sd. 154; hafask lind fyrir, to cover oneself with a shield (?), Vsp. 50; hafask hlífar fyrir, to be mailed in armour, Hkm. 11.

2. hafask at, to do, behave (cp. D. above); vóru þeir þá svá móðir, at þeir máttu ekki at hafask, Fms. ii. 149; en síðan skulut þér at hafa slíkt sem ek kann fyrir segja, i. 158; þat eitt munu við at hafask, at ek mun betr göra en þú, Nj. 19; Lambi sá hvat Steinarr hafðisk at, Eg. 747.

3. hafask vel, to do well, thrive; vaxa ok vel hafask, to wax and do well, Hm. 142; nú er þat bæn mín, at þér hafisk við vel, that you bear yourself well up, Fms. ix. 497; Jungfrúin hafðisk vel við í ferðinni, x. 86; at fé hans mundi eigi hafask at betr at meðal-vetri, Grág. ii. 326.

4. recipr., hafask orð við, to speak to one another; ok er þat ósiðlegt, at menn hafisk eigi orð við, Fs. 14; þar til er þeir hafask réttar tölur við, N. G. L. i. 182.

II. part. hafandi is used in the sense of having conceived, being with child; þá verit hann varr við at hón var hafandi, 656 B. 14; hón skyldi verða hafandi at Guðs syni, id.; generally, allt þat er hafanda var lét burð sinn ok ærðisk, Fms. vii. 187; svá sem hón verðr at honum hafandi, Stj. 178; (hence barns-hafandi, being with child.)

G. The word hafa is in the Icel., as in other Teut. languages, used as an auxiliary verb with a part. pass. of another verb, whereby a compound preterite and pluperfect are formed as follows:

I. in transitive verbs with acc. the participle also was put in acc., agreeing in gender, number, and case with the objective noun or pronoun; this seems to have been a fixed rule in the earliest time, and is used so in all old poems down at least to the middle of the 11th century, to the time of Sighvat (circ. A. D. 990–1040), who constantly used the old form,—átt is an apostrophe for átta in the verse Ó. H. 81:

1. references from poets, Gm. 5, 12, 16; þá er forðum mik fædda höfðu, Vsp. 2; hverr hefði lopt lævi blandit eðr ætt jötuns Óðs mey gefna, 29; þær’s í árdaga áttar höfðu, 60: ek hafða fengna konungs reiði, Ad. 3; en Grjótbjörn um gnegðan hefir, 18; mik hefir marr miklu ræntan, Stor. 10; þó hefir Míms-vinr mér um fengnar bölva bætr, 22: gaupur er Haraldr hafi sveltar, Hornklofi: Loka mær hefir leikinn allvald, Ýt. 7; sá hafði borinn brúna-hörg, 14; jarlar höfðu veginn hann, 15: ek hef orðinn ( found) þann guðföðr (verða is here used as trans.), Hallfred; höfum kera framðan, id.: hann hefir litnar, sénar, hár bárur, Ísl. ii. 223, thus twice in a verse of A. D. 1002; göngu hefik of gengna, Korm. (in a verse); hann hafði farna för, Hkr. i. (Glum Geirason); ek hefi talðar níu orustur, Sighvat; þú hefir vanðan þik, id.; ér hafit rekna þá braut, Ó. H. 63 (Óttar Svarti); hann hefir búnar okkr hendr skrautliga, Sighvat (Ó. H. 13); þeir hafa færð sín höfuð Knúti, id.; hvar hafit ér hugðan mér sess, id.; hafa sér kenndan enn nørðra heims enda, id.; Sighvatr hefir lattan gram, id.; hefir þú hamar um fólginn, Þkv. 7, 8; þú hefir hvatta okkr, Gkv. 6; ek hefi yðr brennda, Am. 39, cp. 56; hefi ek þik minntan, 81; hefir þú hjörtu tuggin, Akv. 36; hefir þú mik dvalðan, Hbl. 51; ek hefi hafðar þrár, I have had throes, Fsm. 51; en ek hann görvan hef-k, svá hefi ek studdan, 12 (verse 13 is corrupt); hann hefir dvalða þik, Hkv. Hjörv. 29; lostna, 30; mik hefir sóttan meiri glæpr, 32; ek hefi brúði kerna, id.; þú hefir etnar úlfa krásir, opt sár sogin, Hkv. 1. 36; sá er opt hefir örnu sadda, 35; hefir þú kannaða koni óneisa, 23; þá er mik svikna höfðut, Skv. 3. 55; hann hafði getna sonu, Bkv. 8; þann sal hafa halir um görvan, Fm. 42; bróður minn hefir þú benjaðan, 25; er hann ráðinn hefir, 37; sjaldan hefir þú gefnar vargi bráðir, Eg. (in a verse).

2. references from prose; this old form has since been turned into an indecl. neut. sing. part. -it. The old form was first lost in the strong verbs and the weak verbs of the first conjugation: in the earliest prose both forms are used, although the indecl. is more freq. even in the prose writers, as Íb., the Heiðarv. S., the Miracle-book in Bs., Njála, Ó. H., (Thorodd seems only to use the old form,) as may be seen from the following references, Björn hafði særða þrjá menn, Nj. 262; hann mundi hana hafa gipta honum, 47; hann hafði þá leidda saman hestana, 264: ek hefi sendan mann, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 333; ek nefi senda menn, id.: hafa son sinn ór helju heimtan, Bs. (Miracle-book) i. 337; en er þeir höfðu niðr settan sveininn, 349; hann hafði veidda fimm tegu fiska, 350: er þér hefir ílla neisu gorva, Ó. H. 107: þá hefi ek fyrri setta þá í stafrófi, Skálda (Thorodd) 161; þar hefi ek við görva þessa stafi fjóra, id.; hafa hann samsettan, 167: góða fylgd hefir þú mér veitta, Þorst Síðu H. 2: sagði, at Ólafr konungr hafði sendan hann, Bs. i. 11: Þyri, er hertogi hafði festa nauðga, Fms. x. 393 (Ágrip): hefi ek þá svá signaða ok magnaða, v. 236: hefir sólin gengna tvá hluti, en einn úgenginn, K. Þ. K. 92 (Lund’s Syntax, p. 12).

β. again, neut. indecl., hana hafði átt fyrr Þoróddr, Ísl. ii. 192: hón hafði heimt húskarl sinn …, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 339; hann hefir ekki svá vel gyrt hest minn, 340; hefir þú eigi séð mik, 341; hve hann hafði lokkat hann. id.; gistingar hefi ek yðr fengit, 343: þeir höfðu haft úfrið ok orrostur, Íb. 12; hann hafði tekið lögsögu, 14: stafr er átt hafði Þorlákr, Bs. (Miracle-book) i. 340; er þær höfðu upp tekit ketilinn ok hafit …, 342; göngu es hann hafði gingit, 344; es sleggjuna hafði niðr fellt, 346; sem maðr hefði nýsett (hana) niðr, id.; jartein þá er hann þóttisk fingit hafa, 347; hafði prestrinn fært fram sveininn, 349: hjálm er Hreiðmarr hafði átt, Edda 73: hafa efnt sína heitstrenging, Fms. (Jómsv. S.) xi. 141: slíkan dóm sem hann hafði mér hugat, Ó. H. 176, etc. passim:—at last the inflexion disappeared altogether, and so at the present time the indecl. neut. sing. is used throughout; yet it remains in peculiar instances, e. g. konu hefi eg mér festa, Luke xiv. 20, cp. Vídal. ii. 21. ☞ This use of the inflexive part. pass. may often serve as a test of the age of a poem, e. g. that Sólarljóð was composed at a later date may thus be seen from verses 27, 64, 72, 73, 75, 79; but this test is to be applied with caution, as the MSS. have in some cases changed the true forms (-inn, -ann, and -it, -an being freq. abbreviated in the MSS. so as to render the reading dubious). In many cases the old form is no doubt to be restored, e. g. in vegit to veginn, Fm. 4, 23; búit to búinn, Hkv. Hjörv. 15; borit to borinn, Hkv. 1. 1; beðit to beðinn, Fsm. 48; orðit to orðin, Og. 23; roðit to roðinn, Em. 5; brotið to brotinn, Vkv. 24, etc.: but are we to infer from Ls. 23, 26, 33, that this poem is of a comparatively late age?

II. the indecl. neut. sing. is, both in the earliest poems and down to the present day, used in the following cases:

1. with trans. verbs requiring the dat. or gen.; ek hefi fengit e-s, hann hafði fengit konu; hafa hefnt e-s, Fms. xi. 25; sú er hafði beðit fjár, Þkv. 32; stillir hefir stefnt mér, Hkv. Hjörv. 33, and so in endless cases.

2. in the reflex. part. pass.; þeir (hann) hafa (hefir) látisk, farisk, sagsk, etc.

3. in part. of intrans. neut. verbs, e. g. þeir þær (hann, hón), hafa (hefir) setið, staðit, gengit, legit, farit, komit, verit, orðit, lifað, dáit, heitið …, also almost in every line both of prose and poetry.

4. in trans. verbs with a neut. sing. in objective case the difference cannot be seen.

☞ The compound preterite is common to both the Romance and Teutonic languages, and seems to be older in the former than in the latter; Grimm suggests that it originated with the French, and thence spread to the Teutons. That it was not natural to the latter is shewn by the facts, that

α. no traces of it are found in Gothic, nor in the earliest Old High German glossaries to Latin words.

β. in the earliest Scandinavian poetry we can trace its passage from declinable to indeclinable.

γ. remains are left in poetry of a primitive uncompounded preterite infinitive, e. g. stóðu = hafa staðit, mundu, skyldu, vildu, etc., see Gramm. p. xxv, col. 2. ☞ We may here note a curious dropping of the verb hefir, at ek em kominn hingat til lands, ok verit áðr ( having been) langa hríð utan-lands, Ó. H. 31, cp. Am. 52; barn at aldri, en vegit slíka hetju sem Þorvaldr var, Glúm. 382. On this interesting matter see Grimm’s remarks in his Gramm. iv. 146 sqq.

n. death, in the phrase, bera b. af e-m, to put one to death, slay in fight, Edda 42; betra þykir mér frændi at þiggja b. af þér en veita þér þat, Ld. 222, Bs. i. 106; kenna e-m b., to charge one with slaying one, N. G. L. i. 306.

(að), v.

1) to lose, with dat. (þar tapaði hón kambi sínum);

2) to kill, put to death (t. e-m, lífi e-s);

3) refl., tapast, to be lost, come to nought.

* * *

að, [Swed. tapa; Dan. tabe]:—to lose, with dat.; eigi hefir þú tapat örlyndinni, Bs. i. 53; þar tapaði hón kambi sínum, Ld. 10; tapa lífi ok sæmd, Bær. 14; tapa sama sínum, MS. 4. 10.

2. to destroy, kill; tapa mínu lífi, to put one to death, Fms. viii. 240; biðr hann tapa piltinum. Fs. 145, Merl. 1. 28; tapa sveininum ok drepa hann, Mar.; tapa sér sjálfum, Barl. 123.

II. reflex. to be lost, Fb. ii. 391; töpuðusk þau heit öll, came to nought, Fms. v. 113: to perish, Clem. 26.

2. part. tapaðr, lost = Lat. perditus, Barl. 133; fortapaðr, forlorn, N. T.

* * *

(kem; kom or kvam, kómum or kvamúm; kominn), v.

1) to come (litlu síðarr kómu Finnar aptr heim);

2) to come, arrive (bréf kómu frá Skúla jarli);

kom svá, at (it came to pass, that) Bárði var heitit meyjunni;

3) with dat. of the object, to make to come, to take, bring, carry, etc.;

hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, he should make Th. come to G.;

hann kom Þórhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river;

koma e-m í hel, to put one to death;

koma e-m til falls, to make one fall;

koma e-m í sætt við e-n, to reconcile one with another;

koma sér vel hjá e-m, to bring oneself into favour with, be agreeable to (þeir kómu sér vel við alla);

koma e-u til leiðar (til vegar), to effect, bring about;

koma orðum við e-n, to speak with a person (hann gørði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma);

4) with preps.:

koma e-u af sér, to get rid of (allt mun ek til vinna at koma af mér yðvarri reiði);

koma e-u af, to abolish (Þvi hafði eigi orðit af komitmeði öllu);

koma at e-m, to come upon one (kómu þessir at honum fyrir Sjólandi með tveim skipum);

koma at hendi, to happen (mikill vandi er kominn at hendi);

impers., Gunnarr játaði því, en þá er at kom, vildi hann eigi, G. agreed to it, but when it came to the point he would not;

koma at e-u, to come at, regain, recover (koma at hamri);

koma sér at e-u, to bring oneself to (Þ. kom sér ekki at því);

koma á e-t, to come on, hit (höggit kom á lærit);

koma e-u á, to bring about, effect (máttu þeir øngum flutningum á koma);

koma kristni (dat.) á England, to christianize E.;

koma fram, to come forth, appear, emerge (sigldi E. suðr með landi ok kom fram í Danmörk); to be produced, brought forward (nú mun pat fram koma sem ek sagða);

koma e-u fram, to bring about, effect (koma fram hefndum);

koma fyrir e-t, to be an equivalent for (fyrir víg Hjartar skyldi koma víg Kols);

allt mun koma fyrir eitt, it will all come to the same;

koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail;

e-m þykkir fyrir ván komit, at, one thinks it past all hope, that;

koma e-u fyrir, to destroy (hann kom hverjum hesti fyrir);

koma í e-t, to come into, enter;

mál koma í dóm, suits are brought up for judgement;

koma niðr, to come down;

hann reyndi eptir, hvar G. væri niðr kominn, what had become of G.;

kom þar niðr tal hennar, at hon sagði honum, hversu, the end of her talk was, that she told him how koma;

koma hart niðr, to pay dearly for it (ek hafða illa til gört, enda kom ek hart niðr);

koma saman, to come together, gather (er saman kom liðit); to agree;

þat kom saman (or ásamt) með þeim, they agreed on it;

impers., kom þeim vel saman (ásamt), they agreed well;

koma e-u saman, to bring about, effect;

koma saman sættum með e-m, to reconcile them;

koma til e-s, to come to a person or place (jarlinn kom með allan her sinn til Dyflinnar);

koma till ríkis, to come to, or succeed to, the throne;

koma til e-s, to cause: þat kemr til þess, at, the reason is, that; to help, avail: koma til lítils, to come to little, be of small avail (= koma fyrir lítit); to concern: þetta mál kemr ekki til þín, this quarrel is no business of thine; þat er til mín kemr, so far as I am concerned; to mean, signify (Þ. kvezk skilja, hvar orð hans kómu til); to be of value: sverð þat, er til kom mörk gulls, that was worth a ‘mark’ of gold; mikit þykkir til e-s koma, one is much thought of, is thought to be of great importance;

koma til, to be born;

koma e-m undan, to help one to escape;

koma undir e-n, to come unto one;

ef undir oss skal koma kjörit, if we are to choose;

koma e-m undir, to get one down, overcome one;

koma upp, to come up;

tungl kemr upp, the moon rises;

eldr kom upp, fire broke out;

kom þá upp af tali þeirra, at, the end of their talk was, that; to come out, become known (kom þat þá upp, at hann hafði beðit hennar);

koma e-u upp, to open (kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma);

hann mátti lengi eigi orði upp koma, it was long before he could utter a word;

koma við e-t, to touch (komit var við hurðina);

þeir kómu við sker, they struck on a reef;

hann kemr við margar sögur, he appears in many sagas; to be added to (koma þær nætr við hinar fyrri);

koma við, to fit, be convenient, suit;

koma e-u við, to employ, make use of (ek mátta eigi boganum við koma); hann kom því við (he brought about), at engi skyldi fara með vápn; urðu þeir at flýja sem því kómu við, all fled that could;

koma sér við, to bring about, effect, be able to do (ek mun veita þér slíkt lið sem ek má mér við koma); to behave (hversu hann kom sér við í þessum málum);

koma yfir, to pass over (hvert kveld, er yfir kom);

5) refl., komast;

f. arrival, = kváma.

* * *

u, f. = kváma, arrival, komu-maðr, m. a guest.

(ræð; réð, réðum; ráðinn), v.

1) to advise, counsel, ráða e-m e-t (réðu vinir hans honum þat, at hann berðist eigi við þik);

ráða e-m ráð, to give one counsel;

2) to consult about, discuss, with dat. (ráða landráðum);

ráða ráðum sínum, to hold a conference;

3) to devise, plan;

þeir ráða atför við Gunnar, thev plan an onslaught on G.;

réð hón þeim bana, she plotted that man’s death;

4) to plot or cause one’s death, = ráða e-m bana (þær atluðu, at konungr mundi hafa ráðit hann);

Reginn mik réð, R. betrayed me;

5) to agree on;

réðu þeir þat þá með sér, they settled this among themselves;

6) to fix, decide, resolve, with acc.;

ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, I have fixed my wedding day;

réðu þeir þá þat at fara ofan til Rangár, then they resolved to ride down to Rang river;

ráða e-t til staðar, to settle, fix definitively, = staðráða e-t (vil ek finna konung áðr en ek ráða þetta til staðar);

7) to hire, take into service (ráða skipverja, ráða sér hjón);

bóndi sagði húsfreyju, at hann hafði Hrapp ráðit með sér, that he had taken H. into his company;

8) to rule, govern, with dat. (ráða landi, ríki; Einarr jarl ráð þá Orkneyjum);

9) to rule, command, have one’s way, prevail, decide, settle (skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi);

skal ráða afl með þeim, the majority shall decide;

Ólafr bað móður sína. eina ráða, to settle the matter alone;

landfall ræðr fyrir sunnan, makes the boundary towards the south;

with dat., hvárt ræðr þú því, er, is it your doing that..?;

ráða engu, to have no authority, be of no avail (orðheill þín skal engu ráða);

ráða landamerkjum, to make the boundary (Hafslœkr réð þar landamerkjum);

ráða búi sínu, to conduct, manage one’s estate;

hann réð sér sjálfr, he was independent;

ertu nökkurs ráðandi hér, have you any authority here?

10) to have, possess, be master of, enjoy;

ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life;

11) to explain, read;

ráða gátu, to read a riddle;

ráða draum, to interpret a dream;

ráða e-t at líkindum, to judge from probabilities (engar munu fríðari en þínar dœtr, ef at líkindum skal ráða);

12) to read and understand (ráða rúnar, stafi, rit);

réð ek þær rúnar, er reist þín systir, I have read the runes thy sister engraved;

13) to punish, chastise, with dat. (fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök);

14) to undertake;

ráða stórt, to aim high, undertake great things;

15) periphrastically with an infin., to do;

ráðumk ganga, we (I) do go;

hón réð vakna (= hón vaknaði), she awoke;

þau lög, er hann réð upp at segja, the laws which he pronounced;

16) with preps.:

ráða e-t af, to resolve, make up one’s mind (réð hann þat af at sigla súðr til Danmerkr);

to discontinue, put a stop to (ek hygg, at Þóroddr ætli nú at af ráða hingatkvámur þínar);

to do away with (þú verðr nú þetta vandræði af at ráða);

ráða e-n af e-u, to make one leave off (af hefir þú mik ráðit brekvísi við þik);

ráða e-u af (e-u), to get off;

Þ. bað menn taka forka ok ráða af skipinu, to get the ship off, set her afloat;

ráða e-n af = ráða e-n af lífi, af dögum, to put out of the way, put to death (hann kvazt mundu af ráða illmenni þessi);

ráða at e-m, to attack (njósnarmenn hlupu upp ok réðu at þeim);

ráða á e-t, to set about a thing (þeir réðu á íshöggit);

ráða á e-n, to attack one (þorðu aldri úvinir hans á hann at ráða);

ráða bót (bœtr) á e-u, to remedy, make good (þóttust menn eigi kunna bœtr á þessu ráða);

ráða eptir e-m, to pursue one;

ráða e-n frá e-u, to deprive one of, exclude one from (ráða e-n frá landi, ríki);

ráða fyrir e-u, to command, have authority over, be master of (ráða fyrir skipi, hofi, fé, eldi);

ráða í e-t, to guess at, find out (Gormr konungr réð ekki í þetta);

ráða móti, í móti e-m, to attack one (í móti Kára réð Mörðr);

ráða e-n ofan, to overthrow;

ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty (er nú vant ór at ráða);

ráða til e-s, to rush in upon, attack (hann reiddi upp øxina ok réð til Þórvarðs); to take to (set about) a thing, try, make an attempt;

S. kom fótum undir sik, ok réð til í annat sinn, and tried again the second time;

ok er nú til at ráða, ef þér vilit, now is the time for action, if you are willing;

skal ráða til árinnar eða eigi, shall we try to pass the river or not?;

ráða til orrostu, to go to battle;

ráða til uppgöngu, to make an ascent;

ráða til ferðar, to start on a journey;

ráða skipi til hlunns, to draw a ship on to land;

ráða um e-t, to dispose of (megum vér eigi ráða um hennar gjaforð);

to deliberate on (konungr gaf jarli orlof at ráða um þetta við menn sina);

ráða um at gøra e-t, to be about to do a thing (hann tók um strenginn ok réð um at fara upp í skipit);

ráða um við e-n, to put an end to, finish off (var Alfr þá kominn ok ætlaði skjótt um at ráða við Finnboga);

ráða e-t or e-u undan e-m, to deprive one of (hón vildi eigi giptast, því at hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sinni);

ráða e-t undir e-n, to put in the charge of (þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn);

ráða e-t upp, to read up (þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku);

ráða við e-n, to be able to master one (muntu nú einn við mik ráða);

ráða e-t við sik, to make up one’s mind;

ráða yfir e-u, to rule, govern;

17) refl., ráðast.

* * *

pres. ræð, ræðr, ræð; pl. ráðum, ráðit, ráða; pret. réð, 2nd pers. rétt, réttu, rhymed with hætta, Fms. vi. (in a verse); mod. réðst, pl. réðu; subj. réði; imper. ráð, ráddú; part. ráðinn; a middle form ráðumk, Hom. 113; a weak pret. indic. réði occurs in the poem Jd. 35 (ótrauðr á haf réði), and in prose, Fms. i. 223, and is freq. in mod. usage (eg réði honum að bíða … hann réði því ekki): [a word common to all Teut. languages; A. S. ræðan; Old Engl. rede and read; Germ. rathen; Dan. raade; the Goth. has rêdan, but it is rarely used in Ulf.]

A. To advise, counsel, with dat. of the thing and acc. of the person; ráða e-m e-t, réðu vinir hans honum þat, at hann berðisk eigi við þik, Nj. 33; réðu honum þat allir at samna liði. Eg. 9; ráða e-m ráð, to give one counsel, Vþm. 1; ráðumk þér, Hm. 113 sqq.; þat ræð ek þér, Sdm. 22 sqq., Nj. 61; makligr ertú þeirra, segir Njáll, ok réð honum ráðin, 71; ráð er þér ráðit, Fm. 21; ráða e-m heilræði, Nj. 85.

2. to consult; ráða ráðum sínum, to hold a conference, Edda 26, Fms. vii. 259; vóru opt á tali ok ráða-stefnu ok réðu landráðum, i. 52.

3. to devise; þá menn er konu hafa numit eða þat hafa ráðit, Grág. i. 354, Gullþ. 14.

4. to fix, decide, determine, resolve, with acc.; ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, Nj. 4; ráða samband, Gullþ. 14; ráða atför við Gunnar, Nj. 1, 7; réðu þeir þat þá með sér, 93; hefi ek ráðit honum kvánfang, 151; siðan réð Gunnarr utanferð sína með honum, 41, cp Sturl. ii. 168; ráða e-m ró, Ls. 55:—ráða e-t af, to form a decision, Eg. 337; en af verðr at ráða nokkut ór hverju vandræði, Lv. 39:—ráða e-t við sik, to make up one’s mind; hvárt hann vildi þar vera eða fara til Íslands, hann kvaðsk eigi þat hafa ráðit við sik, Nj. 123:—ráða um e-t, to deliberate; hann gaf jarli orlof at ráða um þetta kjör við menn sína, Ó. H. 97:—ráða e-t (or e-u) til staðar, to settle, fix definitely, Fms. ii. 78, Ld. 178:—ráða ór, ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty, Nj. 177. Ld. 54, 180.

5. to hire, take into service; ráða skipverja, Fms. vi. 238; réð Hallgerðr sér hjón, Nj. 25; ek em kona Njáls, segir hón, ok ræð ek eigi síðr hjón en hann, 54; Njáll réð honum hjón öll, 151; bóndi sagði húsfreyju sinni at hann hafði Hrapp ráðit með sér, 131; hón hafði ráðit mann til at svíkja konung í drykk, Fms. ix. 5; vilda ek at vit færim í hernað ok réðim menn til með okkr, Nj. 41; ráða land undan e-m, Fb. ii. 171.

6. to plan, plot, contrive, or cause one’s death, put to death, betray, Germ. verra’ben; Regin þik réð, hann þik ráða mun, Fm. 22; þú rétt hann, Fas. i. 202; þær ætluðu at konungr mundi hafa rúðit hann, Fms. iv. 312; hann réð Plóg svarta föður-bana sinn, xi. 353; ef kona drepr bónda sinn eða ræðr hann fyrir íllsku sakir, Js. 27; ráða e-m bana, bana-ráð, Nj. 21, 52, Fb. i. 410, Skv. 1. 51:—ráða e-n af, to put out of the way, put to death, Gullþ. 14, Fms. i. 204, Al. 128; sá ótti er nú af ráðinn ok endaðr, Fs. 9; ek hygg at Þóroddr ætli nú af at ráða hingat-kvámur þínar, Eb. 144; ráða e-n frá, to despatch, Ld. 294; ráða e-n af dögum, to put to death; ráða e-n frá ríki, Fms. iii. 18; ráða e-n ofan, to overthrow, Bárð. 164.

II. to rule, govern, with dat.; ráða Þrænda-lögum, Fms. i. 52; ráða landi, ráða ríki, 22, Nj. 41; Einarr jarl réð Orkneyjum, Fms. i. 197; Hákon konungr réð Noregi, x. 4; er réð fyrir Holtseta-landi, xi. 3; þann konung er ræðr Jórsala-landi … þann er Englandi ræðr, Edda 92; ráða landráðum, to have the government, govern, Fms. i. 52.

2. to rule, prevail, have one’s own will, as also to manage, lead, have authority, management, and similar usages; skal ráða afl með þeim, Nj. 150; sá reð er ríkr var, Sól.; hann réð sér ekki fyrir kæti, he was beside himself for joy; skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi, Nj. 24; ek skal hér ráða, 52; Ólafr bað móður sína eina ráða, Ld. 70; sögðu þá ráða eiga er fleiri vóru, 74; ætlar þú at þú munir ráða. Fms. vii. 13; konungr svarar ok biðr hann ráða, xi. 29: Lögmaðr skal ráða, he shall have the casting vote, Gþl. 18: the phrase, ef ek má ráða, if I can have it as I like; þú ræðr því, as you like! þvíat þar ræðr eigi frændsemi, Grág. i. 172: to rule, sól skal ráða um sumar en dagr um vetr, Gþl.; landfall ræðr (rules, makes the boundary) fyrir sunnan, Pm. 88; ór ánni ræðr keldan … ok lækr út úr henni til sjáfar, Dipl. ii. 1; ráða landa-merkjum, Eg. 711; ráða boði ok banni, Gþl. 76; ráða búi ok kaupum, 269; ráða giptingum, 211; ráða sessa kostum, Gm. 14; ráða kaupum, fé, skipti, Gþl.; ráða fé til þarfa, to dispose of money to advantage, put it out at interest, Gþl.; sigri vér ráðumk, Orkn. (in a verse); hugr ræðr hálfum sigri, a saving; ráða sínum ferðum, Fms. i. 75; réð Örn leiðsögu, Ld. 74: hvárt ek má nokkuru um þat ráða, Fms. vii. 13; mörgum ræðr litlu hve, ‘tis of small interest, Am. 33; ráða engu, Hdl. 49; ráða veðri. Rb. 388; veðr ræðr akri en vit syni, Hm.; hvar skal ek sitja—Móðir mín skal því ráða, Nj. 7; ek réð ráði hennar fyrr, i. e. gave her away, 23; hvárt hann kunni ráða fé sínu, Grág. i. 176; ráða orði, ii. 309; hvárt ræðr þú því er Steinarr son þinn sækir sökum Þorstein son minn, hast thou caused it, is it thy making? Eg. 727; þú því rétt er ek ríða skyldak, Fm. 26; ek því ræð, er þú ríða sér-at, Ls. 28; en réðu því Nornir, Orkn. (in a verse); ílla réð ek því, that was foolishly done, Fbr. (in a verse); ek hefi því ráðit, at …, Ísl. ii. 322; því þykki mér ráðit, well done, Sks. 100:—various phrases, ráða e-u bót (bætr) or ráða bót (bætr) á e-u, to mend, better, Hom. 159, Ld. 206, Fms. vii. 162, Landn. 8, Eb. 114:—with prep., ráða fyrir e-u (for-ráð), to rule, manage, govern, Fms. i. 288, Hkr. 1. 40; ráða fyrir lögum, Nj. 5, 150, Eg. 34, 239, 754, Ld. 76, 132, Fms. i. 11, Grág. i. 333:—ráða um e-t, to dispose of, (um-ráð); nú megu vit ekki ráða um hennar gjaforð, Fms. iv. 194:—ráða við e-ð, to be able to do, manage, Bárð. 163; eg ræð ekki við hann (þat), I cannot manage him; við-ráðanlegr, manageable:—ráða yfir e-u (yfir-ráð), to rule, govern, Fms. iv. 83.

3. to have, possess, enjoy; hvítum ræðr þú enn hjöltunum, … ráða deigum brandinum, Eb. 238; ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life, Fm. 26; ráða arfi, gulli, hringum, Skv. 2. 9, Hkv. Hjörv. 6, 11; ráða nafni, aldri, hjarta, lofi, dýrð, to enjoy a name, life …, Lex. Poët.; ráða eign ok auðsölum. Fsm. 8, 9; ráða rauðum manni, to be red, Fbr. (in a verse):—part. ráðandi, with gen., ertu nokkurs ráðandi hér, hast thou any authority here? Nj. 54; þess verða ek ráðandi við mína menn, I will manage that. Fms. xi. 30; vera mikils ráðandi, of great influence, Fas. ii. 504: ráðandi postula, the ruler of the apostles, Edda 92, Lex. Poët.

III. to explain, read; ráða gátu, to read a riddle, Fas. i. 454; varð engi sú gáta upp borin er hann réði (subj.) eigi, 532; ráða e-t, Am. 22; ráða draum, to read a dream, Nj. 121, Ld. 126, Ísl ii. 194, 197, x. 270, xi. 3, Rb. 394; Pharao dreymdi drauma ok urðu eigi ráðendr til, Ver. 17; veiztú hve rísta skal, veiztú hve ráða skal, of magical characters, Hm. 145:—ráða í e-t, to guess at, find out, Fms. xi. 16; ok væntir mik at eigi mundi í þat ráðit, Ísl. ii. 333; munu þeir ekki í ráða er myrkt er, 378, Fær. 255.

2. to read, prop. to explain, interpret; skal hann láta ráða skrá heima at kirkju, K. Þ. K. 46; ráða rúnar, Am. 12, Hom. (St.); þegar Domitianus hafði rit ráðit, 623. 12, Karl. 16: ráða upp, to read up; þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku, Fms. viii. 293; á alþingi léc Páll biskup ráða upp jarteinir ens sæla Þórláks, Bs. i. 352; tók ok lét þar upp ráða, 623. 10; ráða skrá, K. Þ. K.

IV. to punish, chastise, with dat.; Guð ræðr oss till batnaðar sem sonum, Greg. 73; fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök, Bs. i. 416; nú ef sveinn vill eigi nema ok leiðisk bók, þá skal hann færa til annarra verka, ok ráða honum til, svá at hvárki verði af örkuml né ílit, K. Þ. K. 56; honum var ráðit fyrir flestum höfuð-kirkjum, Sturl. ii. 147:—with acc., konu sína skal engi maðr með höggum ráða at öldri né at áti, N. G. L. i. 29; nú ef maðr ræðr konu sína eigna lyklum eða lásum ( beats her with keys or bars), þá er hann sekr, 356 (ráðning).

V. with the notion of action, to undertake; ráða stórt, to aim high, aspire, Lex. Poët.; kann vera at ek finna þann höfðingja at minnr vaxi fyrir augum at ráða stórt ( to undertake great things), en þér konungr, Fms. vi. 399 (stór-ræði); ráða gott, to manage well, Ó. H. (in a verse).

2. with prepp., ráða á e-t, to take to a thing; þeir réðu á íshöggit, Fms. vi. 336; ráða á e-n, to attack one; mun eigi þá á þik ráðit, Nj. 93, 253 (á-ræði):—ráða at e-m, to attack, invade, passim:—ráða af, to get off, clear; hann bað þá taka forka ok ráða at skipinu, and get the ship off, set her afloat, Ld. 56; aðilinn ræðr sik af baugbrotum, ef …, Grág. ii. 173; at hefir þú mik ráðit brekvísi, thou hast cured me of complaining, Ld. 134:—þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn fyrir sakir vinsælda hans, they put their ‘godord’ in the charge of R., Bs. i. 642:—ráða móti e-m, to go against in a fight, withstand; í móti Kára réð Mörðr Sigfússon, Nj. 253:—ráða til e-s, to rush in upon; hann reiddi upp öxina ok réð til Þorvarðar, Sturl. ii. 37, (til-ræði, an assault): to take to a thing, try, í vár réðu vér til ok hljópum í brott, Eg. 235; ok er þeim þótti sér færi til at ráða leyndusk þeir á brott, when they saw an opportunity they stole away, 572; ok er nú til at ráða ef þér vilit, now is the time for action, Nj. 154; Skarphéðinn kom fótum undir sik, ok réð þegar til í annat sinn, 202:—to start, make for, attempt, ráða til orrostu, to go to battle, Eg. 530; ráða til uppgöngu, 229; en þó ekki svá at til hans væri ráðanda (gerund.), Fms. vi. 352; réð hann þá til ok hjó sundr orminn, id.; þat var ekki annarra manna hlaup, enda réð ok engi til, Eg.; þeir ráða til ok hlaupa í munn drekanum, Fb. ii. 317; skal ráða til árinnar eðr eigi, shall we try to pass the river or not? Ld. 46; hann bauð út miklum her ok réð til skipa, Fms. i. 22; ráða til ferðar, to start on a journey, Landn.:—ráða skipi til hlunns, to put the ship in a shed, Eg. 515, Nj. 10; ráða sik frá e-u, to disengage oneself from, Hom. 147, MS. 655 xxvi. 1; ráða um, hann tók um strenginn, ok réð um at fara upp í skipit, and was just about to go up into the ship, Fms. ix. 24.

3. periphrastically, with an infin. mostly without the particle ‘at;’ ráðumk ganga, we do go, Am. 77; ráðum yppa, spyrja segja, leyna, Lex. Poët.; hverr er segja ræðr, does tell, Hm. 125; hón réð vakna, she awoke, Am. 10; annan réð hón höggva, 48; ekki réttu leifa, 80; allt þats réð heita, 102; réð ek at ganga, Fas. ii. (in a verse); ef ek ræð á vág at vaða, Hbl. 47: with the particle ‘at,’ réð at stökkva, Eb. (in a verse): also reflex., réðsk at sofna, Rm. 5; but réð at sofna, went to sleep, 17: in prose, þau lög sem hann réði upp at segja, Íb. 12; ráðask geyja, Am. 24.

B. Reflex. ráðask, referring to the person himself; ráðask um við e-n, to consult; Gunnarr görði görðina ok réðsk við öngan mann um, Nj. 80; hvárigum þótti ráð ráðit nema við aðra réðisk um, 167; ef hann hefði nokkut við mik um ráðisk, Ld. 306; þá réðsk hann um við vini sína, Eg. 9.

2. to be resolved, fixed, settled; þá er kaupit réðsk, Nj. 17; eigi mun þat svá skjótt ráðask, Ísl. ii. 213; þetta mál er miklu meira en þat megi skjótt ráðask, Fms. vi. 18; af þeim tiðendum ræðsk þat, at …, ix. 433; eigi mun þetta ráðask þessu sinni, xi. 4; þá var ráðin sættin, Ld. 308; en ráðit kalla ek kaupit, Sd. 179; réðsk hann þá þar at hjóni, he hired himself out, entered service, Nj. 57. 3 (answering to and identical with A. V above), ráðask frá, to leave; þóat ek ráðumk frá, Fms. i. 225: ráðask í e-t, to undertake; ráðask í hernað, passim; hann réðsk í flokk með þeim, Nj. 94, Fb. ii. 172:—ráðask til e-s, to venture on a thing; þá ráðsk (imper.) þú til ok far í hauginn, Fms. iv. 28:—to move one’s abode, Hákon spurði Gunnar ef hann vildi ráðask til Hákonar jarls, Nj. 41; bið Una selja jörð sína ok ráðask hingat til mín, Orkn.; hann réðsk þangat bygðum, Þorf. Karl. 364; ráðask til ferðar (= Germ. sich begeben), Eg. 4; víkingar ok herkonungar er réðusk til liðs með Eiríki, Fms. i. 24; réðsk hann þá þangat um várit at fardögum ok móðir hans, Bs. i. 455: ráðask ór hernaði, to give up, leave off freebooting, Fg. 2:—at þeim hafði óheppilega um ráðisk, they had formed an unhappy plan, Knytl. S. ch. 69 (Lex. Poët.); cp. miðráðit.

4. to turn out; ok réðsk til allgiptusamliga, Fms. x. 53; and in the mod. phrase, það réðsk vel, ended well; sjá hvernig það ræðst, see how it will turn out; of a dream, to prove true (see A. III), ok vilda ek at hvergi réðisk, Gísl. 24 (hvárngi réði, impers., 108, l. c.):—réðsk mikit mannfall, there came to be a great slaughter, Odd, 28.

II. recipr., ráðask á, to attack one another; þeir spruttu upp með íllyrðum, ok svá kom at þeir ráðask á, Nj. 128.

III. part. ráðinn, resolved, determined, Ölk. 36, Bárð. 173; hann mælti fátt eðr ekki við frá, … ef hann var ráðinn til at drepa þá, Fms. vii. 319:—likely, eigi er ráðit at oss fari svá, Nj. 89; þat er þó eigi ráðit hvárt svá berr til, Ld. 24; eigi er þat ráðit, at honum þætti allt sem hann talaði, Band. 12: compar., er engi ráðnari hlutr, more certain, Hom. (St.); at ráðnu, for certain, id.: valid, nýmæli ekki skal vera lengr ráðit en þrjú sumur, K. Þ. K. 56.

2. clever; ríkr ok ráðinn, Grett. 90; vitr maðr ok ráðinn, Fb. ii. 357; roskinn ok ráðinn.

3. betrayed, Germ. verrathen, Akv. 15, Fm. 37.

* * *

(drep; drap, drápum; drepinn), v.

I. with acc. or absol.;

1) to stike, beat, knock;

drepa e-n vendi, to strike one with a rod;

hann tók hörpu sína ok drap strengi (struck the strings) til sláttar; drepa járn, to hammer iron;

drepa or drepa högg á dyrr, to knock at the door;

drepa botn úr keraldi, to knock the bottom out of a tub;

at eigi drepir þú mik í dúp, that you knock me not into the deep;

drepa í hel, í dauða, til heljar, to smite to death;

2) to kill, slay (skulu vér nú fara at honum ok drepa hann);

3) in a game of chess, to take a piece (þá drap jarl af honum riddara);

4) to produce by a blow or blows;

drepa eld, to strike, fire (= drepa upp eld);

drepa slóð, to make a trail (drápu kyrtlarnir döggslóðina);

5) with prep., drepa af, to kill, slaughter (cattle);

drepa niðr, to kill off (þótt hirðmenn þínir sé drepnir niðr sem svn);

drepa sik ór dróma, to get rid of (throw off) a fetter;

drepa til e-s, to strike, hit, at one;

drepa e-t undir sik, to knock or drag down (skaltu standa hiá, er fjándi sá drepr mik undir sik);

drepa upp eld = drepa eld;

drepa e-t út, to divulge a thing;

drepa yfir e-t, to hide, suppress;

drap hann brátt yfir (he soon mastered) harm sinn;

6) refl., drepast, to perish, die, esp. of cattle (fé hans drapst aldri af drephríðum);

recipr. to put one another to death (þá diepast menn fyrir ágirni sakir);

drepa menn fyrir, to kill one another’s men;

7) impers., drepr honuin aldregi ský (acc.) í augu, his eyes never get clouded;

ofrkappit (acc.) drepr fyrir þeim (their high spirits break down), þegar haminjan brestr; drap þó heldr í fyrir honum, he rather grew worse, his eyes grew weaker;

nú drepr ór hljóð (acc.) fyrst ór konunginum, the king became silent at once;

þá drap stall ór hjarta hans, his heart failed;

ofan drap flaugina, the vane was knocked down;

regn (acc.) drepr í gegnum et, the rain beats through (the thatch);

II. with dat.;

1) to put, thrust;

hendi drap á kampa, he put his hand to his beard;

drepa fœti (fótum) í eð, to strike (knock) one’s foot against, stumble over (drap fótunum í þrøskuldinn ok lá fallinn);

drepa höfði, to droop (with) the head (Egill drap höfðin niðr í feld sinn);

drepa fingri í munn sér, to put the finger into the mouth;

drepa hendi til es, við em, to give one a slap with the hand;

drepa hendi við e-u, to wave away with the hand to refuse a kind offer (drepa hendi við boðnu gulli);

2) to tuck up the sleeves or skirts of a garment (hann hafði drepit upp skautunum);

drepa hári undir belti sér, to tuck the hair under the belt (of a lady);

3) to dip, immerse;

drepa skeggi (the beard) í Breiðafjörð, to be drowned in B. drepa barni I vatn, to baptize a child;

4) drepa orði, dómi á et, to talk, judge of;

drepa huldu á et, to hide, keep secret;

drepa e-u á dreif, see dreif; fig., drepa í egg e-u, to turn a deaf ear to;

5) spoil (drepa gleði, teiti es);

drepa kosti es, to destroy one’s happiness;

impers. drap þá skjótt kosti, the cheer was soon gone;

6) drepa niðr e-u, to suppress (drepa niðr konungs rétti, illu orði);

drepa niðr sœmd es, to drag down one’s reputation, to disparage one;

drepa niðr máli, to quash a lawsuit.

* * *

pret. drap, 2nd pers. drapt, mod. drapst, pl. drápu; pret. subj. dræpi; part. drepit; pres. drep; with the suff. neg. pret. drap-a. Orkn.: [A. S. drepan; Dan. dræbe; Swed. drapa; O. H. G. trefan; mod. Germ. treffen, whence the mod. Dan. treffe, in the sense to hit; Ulf. uses slahan and stautjan, but never dripan; in Engl. the word is lost.]

A. WITH ACC., OR ABSOL. högg ( a blow) or the like being understood, to strike, beat:

I. act. of music, to strike the chords, (cp. phrases such as, slá danz, to strike up for a dance; slagr is battle and poem, Trolla-slagr and Gýgjar-slagr are names of poems); hann tók hörpu sína ok drap strengi ( struck the strings) til slags, Stj. 458 (hence drápa, a song); d. e-n vendi, to strike with a rod, Skm. 26: to knock, d. á dyrr, or d. högg á dyrr, to knock at a door, Nj. 150; síðan gengu þau heim bæði ok drápu á dyrr, 153; drápu þar á dyrr, Sturl. iii. 154: metaph., d. á e-t, to touch slightly on a matter; d. botn ór keraldi, to knock the bottom out of a jar, Fms. xi. 34; d. járn, to beat iron (a blacksmith’s term) with a sledge-hammer, Grett. 129, cp. drep-sleggja.

2. esp. with the sense of violence, to knock, strike; áfallit hafði drepit hann inn í bátinn, Bs. i. 422; at eigi drepir þú mik í djúp, that thou knockest me not into the deep, Post. 656 B. 9; herða klett drep ek þér hálsi af, Ls. 57.

β. as a law term, to smite, strike; ef maðr drepr ( smites) mann, ok varðar þat skóggang, Grág. ii. 116; eigu menn eigi at standa fyrir þeim manni er drepit hefir annan, id.; ef maðr drepr mann svá at bein brotna, 14; nú vænisk sá maðr því er drap, at…, 15; þat er drep ef bein brotna, ok verðr sá úæll till dóms er drepit hefir, 16; nú vænisk hinn því, at hann hafi drepit hann, 19.

γ. the phrases, d. e-n til heljar, Grág. ii. 161, or d. til dauðs, to smite to death; Josúa drap til dauða alla þjóð Anakim, Stj. 456; d. í hel, id., Hbl. 27; hence

3. metaph. or ellipt. to kill, put to death, cp. Lat. caedere, Engl. smite; eigi er manni skylt at d. skógarmann, þótt…, Grág. ii. 162; skulu vér nú fara at honum ok d. hann, Nj. 205; þar varð illa með þeim því at Ásgrímr drap Gaut, 39; til þess at d. Grim, Eg. 114; tóku þeir af eignum jarla konungs en drápu suma, Fms. i. 6; er drepit hafði fóstra hans …, eigi hæfir at d. svá fríðan svein …, d. skyldi hvern mann er mann údæmðan vá, 80; konung drápum fyrstan, Am. 97; drap hann ( smote with the hammer) hina öldnu jötna systur, Þkv. 32; d. mátti Freyr hann með hendi sinni, Edda 23.

β. in a game (of chess), to take a piece; þá drap jarl af honum riddara, Fms. iv. 366; taflsins er hann hafði drepit, vi. 29; Hvítserkr hélt töfl einni er hann hafði drepit, Fas. i. 285.

γ. adding prepp. af, niðr, to slaughter, kill off; þótt hirðmenn þínir sé drepnir niðr sem svín, Fms. vii. 243: d. af, to slaughter (cattle); yxni fimm, ok d. af, Ísl. ii. 330; láttu mik d. af þenna lýð, Post. 656 B. 9.

4. metaph. phrases; d. e-m skúta, to taunt, charge one with; áfelli þat er konungr drap oss skúta um, Fms. iv. 310; hjarta drepr stall, the heart knocks as it were against a block of stone from fear, Hkr. ii. 360, Orkn., Fbr. 36 (hence stall-dræpt hjarta, a ‘block-beating’ faint heart): d. upp eld, to strike fire, Fms. iv. 338: d. sik ór dróma, to throw off the fetter, Edda 19: d. e-t undir sik, to knock or drag down, skaltú standa hjá er fjandi sá drepr mik undir sik, Grett. 126, 101 A: d. slóð, to make a slot or sleuth (trail); d. kyrtlarnir slóðina, the cloaks trailed along the ground so as to leave a track, Gísl. 154: to trail or make a track of droves or deer, Lex. Poët.: d. e-t út, to divulge a thing (in a bad sense), Fms. vi. 208; d. yfir e-t, to hide, suppress, drap hann brátt yfir ( he soon mastered) harm sinn, Bs. i. 140 (hence yfir-drep, hypocrisy, i. e. cloaking).

II. reflex., drepask, to perish, die, esp. of beasts; fé hans drapsk aldrei af megrð ok drephríðum, Eb. 150; drapsk allt hans fólk, Fms. v. 250.

2. recipr. to put one another to death; þá drepask bræðr fyrir ágirni sakar, Edda 40; nú drepask menn (smite one another), eðr særask eðr vegask, Grág. ii. 92; ef menn d. um nætr, Fms. vii. 296; er sjálfir bárusk vápn á ok drápusk, viii. 53; en er bændr fundu at þeir drápusk sjálfir, 68; drepask niðr á leið fram, Ld. 238; drepask menn fyrir, to kill one another’s men, Fms. vii. 177; görðisk af því fjandskapr með þeim Steinólfi svá at þeir drápusk þar (menn?) fyrir, Gullþ. 14.

III. impers., drepr honum aldregi ský (acc.) í augu, his eyes never get clouded, of the eagle flying in the face of the sun, Hom. 47; ofrkappit (acc.) drepr fyrir þeim ( their high spirits break down) þegar hamingjan brestr, Fms. vi. 155; drap þó heldr í fyrir honum, he rather grew worse, i. e. his eyes grew weaker, Bjarn. 59; nú drepr ór hljóð (acc.) fyrst ór konunginum, the king became silent at once, Fms. xi. 115; stall drepr ór hjarta e-s, Fbr. 36 (vide above, I. 4); ofan drap flaugina (acc.), the flaug was knocked down, Bs. 1. 422; regn drepr í gögnum e-t, the rain beats through the thatch or cover, Fagrsk. 123 (in a verse).

β. in mod. usage, drepa is even used in the sense to drip (= drjupa), e. g. þak, hús drepr, the thatch, house lets water through.

B. WITH DAT.:

I. denoting gentle movement; in many cases the dat. seems to be only instrumental:

1. of the limbs; hendi drap á kampa, be put his hand to his beard, Hom. 21; d. fæti (fótum), to stumble, prop. to strike with the foot, Nj. 112, Fas. ii. 558, Bs. i. 742, Hom. 110, Grett. 120; d. fæti í e-t, to stumble against, 103; d. fæti við e-t, id., Fas. ii. 558; d. höfði, to droop, nod with the head; drap í gras höfði, (the horse) drooped with the head, let it fall, Gkv. 2. 5; d. niðr höfði, id., Nj. 32; Egill sat svá opt, at hann drap höfðinu niðr í feld sinn (from sorrow), Eg. 322, O. H. L. 45 (for shame); d. fingri í munn sér, to put the finger into the mouth, Edda 74; fingri drap í munninn sinn (of a child), the words of a ditty; d. hendi til e-s, or við e-m, to give one a slap with the hand (inst. dat.), Nj. 27; hence metaph., d. hendi við e-u, to wave away with the hand, to refuse a kind offer, Bs. i. 636; d. hendi við boðnu gulli, Al. 75: the phrase, d. hendi við sóma sínum, cp. Al. 162.

2. to tuck up the sleeves or skirts of a garment; d. skautum (upp), Fms. vii. 297; hann hafði drepit upp skautunum, Lv. 85; hann hafði drepit upp fyrir blöðunum undir beltið, Eb. 226: Sigurðr drap blöðunum undir belti sér, Orkn. 474; d. hári undir belti sér, to tuck the hair under the belt (of a lady), hárit tók ofan á bringuna ok drap hón (viz. því) undir belti sér, Nj. 24; hafði hár svá mikit, at hann drap undir belti sér, 272.

II. to dip; d. skeggi í Breiðafjörð niðr, to dip the beard in the Breidafiord, i. e. to be drowned, Ld. 316; d. hendi, or fingri í vatn, to dip the hand, finger into water (vide above); d. barni í vatn, to dip a baby into water, i. e. to baptize, K. Þ. K. 10: the phrase, d. fleski í kál, to dip bacon into kale broth, Fas. iii. 381; nú taka þeir hafrstökur tvær, ok d. þeim í sýrukerin, Gísl. 7.

β. the phrase, d. e-u, of wax, lime, butter, or the like, to daub, plaster, fill up with; þú skalt taka vax ok d. því í eyru förunauta þinna, Od. xii. 77; síðan drap eg því í eyru á öllum skipverjum, 177; vaxið er eg hafði drepið í eyru þeim, 200; d. smjöri í ílát, to fill a box with butter.

γ. metaph. phrases; d. dul á e-t, to throw a veil over, Hkr. ii. 140, in mod. usage, draga dulur á e-t: the phrase, d. í skörðin (the tongue understood), to talk indistinctly, from loss of teeth; d. orði, dómi á e-t, to talk, reason, judge of a thing, Fms. ix. 500; d. huldu á, to hide, cloak, keep secret, xi. 106: d. e-u á dreif, prop. to ‘throw adrift,’ throw aside, i. e. think little of a thing, þessu var á dreif drepit, it was hushed up, Orkn. 248; áðr hafði mjök verit á dreif drepit um mál Bjarnar ( there had been much mystery about Björn), hvárt hann var lífs eðr eigi, sagði annarr þat logit, en annarr sagði satt, i. e. no one knew anything for certain, Bjarn. 20; en eigi varð vísan á dreif drepin ( the song was not thrown aside or kept secret) ok kom til eyrna Birni, 32; drápu öllu á dreif um þessa fyrirætlan, hushed it all up, Eg. 49: d. í egg e-u, prop. to bate the edge of a thing, to turn a deaf ear to, Orkn. 188, metaphor from blunting the edge of a weapon.

δ. d. e-u niðr, to suppress a thing (unjustly); d. niðr konungs rétti, N. G. L. i. 7 5; d. niðr sæmd e-s, to pull down a person’s reputation, Boll. 346; d. niðr illu orði, to keep down a bad report, suppress it, Nj. 21; d. niðr máli, to quash a lawsuit, 33; drepit svá niðr herörinni, Fms. iv. 207.

ε. d. glaumi, gleði, teiti e-s, to spoil one’s joy, Lex. Poët.; d. kosti e-s, to destroy one’s happiness, Am. 69: impers., drap þú brátt kosti, the cheer was soon gone, Rm. 98.

(ræð; réð, réðum; ráðinn), v.

1) to advise, counsel, ráða e-m e-t (réðu vinir hans honum þat, at hann berðist eigi við þik);

ráða e-m ráð, to give one counsel;

2) to consult about, discuss, with dat. (ráða landráðum);

ráða ráðum sínum, to hold a conference;

3) to devise, plan;

þeir ráða atför við Gunnar, thev plan an onslaught on G.;

réð hón þeim bana, she plotted that man’s death;

4) to plot or cause one’s death, = ráða e-m bana (þær atluðu, at konungr mundi hafa ráðit hann);

Reginn mik réð, R. betrayed me;

5) to agree on;

réðu þeir þat þá með sér, they settled this among themselves;

6) to fix, decide, resolve, with acc.;

ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, I have fixed my wedding day;

réðu þeir þá þat at fara ofan til Rangár, then they resolved to ride down to Rang river;

ráða e-t til staðar, to settle, fix definitively, = staðráða e-t (vil ek finna konung áðr en ek ráða þetta til staðar);

7) to hire, take into service (ráða skipverja, ráða sér hjón);

bóndi sagði húsfreyju, at hann hafði Hrapp ráðit með sér, that he had taken H. into his company;

8) to rule, govern, with dat. (ráða landi, ríki; Einarr jarl ráð þá Orkneyjum);

9) to rule, command, have one’s way, prevail, decide, settle (skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi);

skal ráða afl með þeim, the majority shall decide;

Ólafr bað móður sína. eina ráða, to settle the matter alone;

landfall ræðr fyrir sunnan, makes the boundary towards the south;

with dat., hvárt ræðr þú því, er, is it your doing that..?;

ráða engu, to have no authority, be of no avail (orðheill þín skal engu ráða);

ráða landamerkjum, to make the boundary (Hafslœkr réð þar landamerkjum);

ráða búi sínu, to conduct, manage one’s estate;

hann réð sér sjálfr, he was independent;

ertu nökkurs ráðandi hér, have you any authority here?

10) to have, possess, be master of, enjoy;

ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life;

11) to explain, read;

ráða gátu, to read a riddle;

ráða draum, to interpret a dream;

ráða e-t at líkindum, to judge from probabilities (engar munu fríðari en þínar dœtr, ef at líkindum skal ráða);

12) to read and understand (ráða rúnar, stafi, rit);

réð ek þær rúnar, er reist þín systir, I have read the runes thy sister engraved;

13) to punish, chastise, with dat. (fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök);

14) to undertake;

ráða stórt, to aim high, undertake great things;

15) periphrastically with an infin., to do;

ráðumk ganga, we (I) do go;

hón réð vakna (= hón vaknaði), she awoke;

þau lög, er hann réð upp at segja, the laws which he pronounced;

16) with preps.:

ráða e-t af, to resolve, make up one’s mind (réð hann þat af at sigla súðr til Danmerkr);

to discontinue, put a stop to (ek hygg, at Þóroddr ætli nú at af ráða hingatkvámur þínar);

to do away with (þú verðr nú þetta vandræði af at ráða);

ráða e-n af e-u, to make one leave off (af hefir þú mik ráðit brekvísi við þik);

ráða e-u af (e-u), to get off;

Þ. bað menn taka forka ok ráða af skipinu, to get the ship off, set her afloat;

ráða e-n af = ráða e-n af lífi, af dögum, to put out of the way, put to death (hann kvazt mundu af ráða illmenni þessi);

ráða at e-m, to attack (njósnarmenn hlupu upp ok réðu at þeim);

ráða á e-t, to set about a thing (þeir réðu á íshöggit);

ráða á e-n, to attack one (þorðu aldri úvinir hans á hann at ráða);

ráða bót (bœtr) á e-u, to remedy, make good (þóttust menn eigi kunna bœtr á þessu ráða);

ráða eptir e-m, to pursue one;

ráða e-n frá e-u, to deprive one of, exclude one from (ráða e-n frá landi, ríki);

ráða fyrir e-u, to command, have authority over, be master of (ráða fyrir skipi, hofi, fé, eldi);

ráða í e-t, to guess at, find out (Gormr konungr réð ekki í þetta);

ráða móti, í móti e-m, to attack one (í móti Kára réð Mörðr);

ráða e-n ofan, to overthrow;

ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty (er nú vant ór at ráða);

ráða til e-s, to rush in upon, attack (hann reiddi upp øxina ok réð til Þórvarðs); to take to (set about) a thing, try, make an attempt;

S. kom fótum undir sik, ok réð til í annat sinn, and tried again the second time;

ok er nú til at ráða, ef þér vilit, now is the time for action, if you are willing;

skal ráða til árinnar eða eigi, shall we try to pass the river or not?;

ráða til orrostu, to go to battle;

ráða til uppgöngu, to make an ascent;

ráða til ferðar, to start on a journey;

ráða skipi til hlunns, to draw a ship on to land;

ráða um e-t, to dispose of (megum vér eigi ráða um hennar gjaforð);

to deliberate on (konungr gaf jarli orlof at ráða um þetta við menn sina);

ráða um at gøra e-t, to be about to do a thing (hann tók um strenginn ok réð um at fara upp í skipit);

ráða um við e-n, to put an end to, finish off (var Alfr þá kominn ok ætlaði skjótt um at ráða við Finnboga);

ráða e-t or e-u undan e-m, to deprive one of (hón vildi eigi giptast, því at hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sinni);

ráða e-t undir e-n, to put in the charge of (þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn);

ráða e-t upp, to read up (þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku);

ráða við e-n, to be able to master one (muntu nú einn við mik ráða);

ráða e-t við sik, to make up one’s mind;

ráða yfir e-u, to rule, govern;

17) refl., ráðast.

* * *

að, [röð], to place in order, with dat.; raða e-u niðr, whence niðr-raðan. order.

(gen. heljar, dat. helju), f.

1) Hel (the goddess of death);

blár sem hel, black as Hel;

2) abode of the dead (gráta Baldr ór helju);

leysa höfuð sitt ór helju, to save oneself from death;

rasa í helina opna, to rush into open death;

liggja á heljar þremi, to be on the verge of death;

3) death (þykkir ekki betra líf en hel);

berja e-n grjóti í hel, to stone one to death.

* * *

f., gen. heljar, dat. helju or hel (less correct); a nom. helja never occurs in old writers, although a gen. helju is used in the mod. phrase, milli heims ok helju (old and better heljar); [Ulf. halja = αδης, Matth. xi. 23, Luke xvi. 23, 1 Cor. xv. 55; A. S. and Engl. hell; Hel. and O. H. G. hellia; Germ. hölle; cp. Dan. i hjel]:—the abode of the dead:

1. in a heathen sense answering to the Greek Hades, and distinguished from Valhalla; í Helju, Alm. 15, 19, 21, 27, 33; til Heljar, Skm. 27, Vtkv. 6, Vþm. 43; ok létta ekki fyrr en vér höfum Sigmund í Helju, Fær. 166; væntir mik, at hann sé nú í Helju, Fas. i. 233; at þau undr beri fyrir þik at þú sér brátt í Helju ok víst mun þetta þín furða vera, Ísl. ii. 351; fara til Heljar, to fare to Hel. to die, Gísl. 107.

2. phrases or sayings, heimta e-n ór Helju, to draw one out of Hel, i. e. to rescue him from imminent death or peril; þóttusk þeir hafa hann ór Helju heimtan, Eg. 533, Fs. 8, Fms. iii. 80; cp. gráta Baldr ór Helju, Edda 38, 39, Bs. i. 648 (in a verse); búask til Heljar, to busk one for a journey to Hel. i. e. to put him in a shroud; ok er þat því mælt at maðr þykki til Heljar búask, sá er sik klæðir mjök, þá er hann gengr út eðr klæðir sik lengi, Gísl. 107; liggja (vera) milli heims ok Heljar (see heimr II), Grett. 114, Fas. ii. 437, Fb. i. 260; liggja á Heljar þremi, to lie on the threshold of Hel. O. H. L. 71; eigi eru vér svá á Heljar þröm komnir, at þú hafir allt ráð várt í hendi þér, 655 x. 1; rasa í Helina opna, to rush into open Hel. i. e. to seek death, Fms. viii. 437; leysa höfuð ór Helju, to release one’s head out of Hel. Skv. 2. 1.

II. death; unnusk þeir Hákon mikit, svú at þá skildi ekki nema hel, Fms. vii. 733; höggr á tvær hendr ok þykkir eigi betra líf en hel, without caring for his life, Ísl. ii. 368; mér er verra líf en hel, Stj. 495; bíða heljar, to bide for death, Stor. 24; nema þeim liggi við hel eða húsgangr, N. G. L. i. 54; þat er vant at sjá, félagsmaðr, hvárt fyrr kemr, hel eðr langframi, Orkn. 466.

2. abverb. phrases,

α. til heljar, to death; hafðr til heljar, put to death, Grág. i. 34; drepa mann til heljar, 161; bíta e-u til heljar, N. G. L. i. 341; svelta til heljar, to starve to death, Bret. 8; færa e-n til heljar, to slay one, Fms. vi. 166.

β. í hel, to death (Dan. i hjel); sofa í hel, to sleep oneself to death, Rb. 356; vella möðkum í hel, 414; berja grjóti í hel, to stone to death, Landn. 236, Eb. 98, Ld. 152, Gísl. 118; berja e-n í hel, Fms. v. 181; drepa e-n í hel, Hbl. 27, Am. 38.

III. the ogress Hel, the Proserpine of Scandin. mythol., Edda 18, 37–39, Gm. 31, Vtkv. 3; með Helju, id.; bjóða Helju útlausn, etc., id.; haldi Hel því er hefir, Edda 38 (in a verse): Hel was represented as of a black, livid hue, whence the phrase, blár sem Hel, black as Hel, Nj. 177; blár sem Hel ok digr sem naut, Eb. 314: Heljar-skinn, n. ‘Hel-skin,’ Black-skin; hann lézk eigi slík Heljarskinn séð hafa, Landn. 121; also as a nickname, id. The inmates of Hel (ghosts called up from below) were supposed to be endowed with a supernatural strength, whence the phrases, heljar-afl, n. strength of Hel, gigantic strength; tók hann þá á sínu heljarafli, Od. ix. 538 (ἐπέρεισε δε ιν ἀπέλεθρον): heljar-karl, m. a ‘hell-carle,’ a person of gigantic strength, Fb. i. 212: heljar-maðr, m. (heljar-menni, n.), a man of Hel, like heljar-karl, Ld. 160; er þat jafnan reynt, at heljarmaðrinn er harðr við at eiga, Al. 109; Oddr kvað eigi hógligt við heljarmann þann, en við fjölkyngi móður hans, Fs. 32; ok er íllt at fásk við heljarmanninn, Grett. 134; görðu eigi þat at hætta þér einn undir vápn heljarmannsins, Þorst. S. St. 52; hann er h. ok ván at íllt hljótisk af, Fs. 36; ekki mun heljarmaðr þessi láta hér við lenda, Od. xxii. 70: Heljar-sinnar, m. pl. the champions of Hel, demons, ghosts, Edda (Sksm.) 41; salir Heljar, the halls of Hel, Vsp. 35: cp. also Heljar-grind, f. the gates of Hel; Heljar-meyjar, f. pl. the maids of Hel; Heljar-reip, n. the ropes of Hel, Sól. 37–39; Heljar-rann, n. the hall of Hel, Vtkv. 6; Heljar-diskr, m. the dish of Hel, Edda (Gl.), Sturl. (in a verse); Heljar-epli, n., Ísl. ii. 351 (in a verse); Heljar-askr, m. the ash of Hel, Sturl. (in a verse), cp. Vsp. 2.

* * *

(fel; fal, fálum; fólginn), v.

1) to hide, conceal (fálu þeir gullit í Rín; þær austr ok vestr enda fálu);

fel sverð þitt, sheathe thy sword;

yrkja fólgit, to use obscure phrases (in poetry);

impers., fal þá sýn (acc.) milli þeirra, they lost sight of one another;

2) fela e-m e-t, to make over, to give in trust or charge to one;

hann fal Óðni allan þann val, he gave all the slain to Odin;

mey frumunga fal hann (entrusted to) megi Gjúka;

fela e-m e-t á hendi, to commit a thing to one’s charge, to commend;

fálu sik ok sálir sínar guði almáttkum á hendi, they commended themselves and their souls to God Almighty;

fela e-t undir eið sinn (þegnskap sinn), to vouch upon one’s oath (upon one’s honour);

fela e-t undir e-m, to put under one’s charge;

er und einum mér öll um fólgin hodd Niflunga, the whole hoard of the Niflungs is in my hands alone;

man hér öll vár vinátta undir felast, all our friendship will depend upon this;

fela e-n á brott, to put one out for alimentation;

fela e-n inni = fela e-n á brott;

sá bóandi, er hann felr sik inni, the man with whom he boards and lodges;

fela búfé inni at e-m, to put out (cattle, sheep) to one to keep;

3) refl. felast, to hide oneself (mörg leyni þau, er felast mátti í);

felast í faðmi e-m, to be locked in one’s arms;

felast á hendi e-m, to put oneself in another’s hands, enter his service (Kolskeggr falst á hendi Sveini Dana-konungi).

* * *

pret. fal, 2nd pers. falt, pl. fálu; pres. fel; pret. subj. fæli; part. fólginn: in mod. usage, pret. faldi, part. falinn, and sup. falið, with weak declension, if in the sense to hide; but fól, pl. fólu, part. fólginn, if in the sense to commend; thus, undir trjánum sig faldi, Pass. 33. 6; einn fyrir engum faldist, 33. 7; but, þá Frelsarinn í Föðurs hönd fól nú blessaðr sína önd, 45. 1; fól and falinn, however, never occur in old MSS.:—[Ulf. filhan = κρύπτειν, θάπτειν; Hel. bi-felhan; O. H. G. felahan; Germ. be-fehlen and emp-fehlen; Lat. se-pēlio contains the same root, properly meaning to hide, shut up: cp. Engl. bury, which really means to hide.]

I. to hide, conceal; allt veit ek Óðin, hvar þú auga falt, Vsp. 22; þú falt fé þitt í svá mikilli þoku, Band. 12; hrís-kjarrit þat er Vaði risi fal sverðit, Þiðr. 69, Gm. 37; fálu þeir gullit í Rín, Edda 76; tóku likit ok fálu þar, Ó. H. 225 (fólu, Hkr. ii. 380, wrongly); ek mun fela yðr her í gamma mínum, Fms. i. 9: barnit var fólgit, Fs. 60, Gullþ. 26; fel sverð þitt, sheathe thy sword, Fms. xi. 348; felðu (= fel þú) sverð þitt í umgörð, 656 C. 4; þær austr ok vestr enda fálu, Hkv. 1. 2; fólgit, hidden, preserved, Vsp. 31; fólginn, hid, Þkv. 7, 8; örlög fólgin e-m, fate hidden, in store for one, Vsp. 36, Akv. 16; fólginn endi lífs, poët. the hidden thrum of life, i. e. death, Ýt. 17.

β. to bury, Ýt. 24; liggja fulginn, to lie buried (in a cairn), on a Runic stone, Rath 178.

2. metaph., hefir þú fólgit nafn hennar í vísu þessi, Eg. 325; fólgit í rúnum, Edda 47; yrkja fólgit, to use obscure phrases (in poetry), 110.

3. impers., fal þá sýn (acc.) milli þeirra, they lost sight of one another, with the notion of a hill or object coming between, Ó. H. 182; þegar er sýn fal í milli þeirra Egils, Eg. 545.

4. the phrase, fela e-n á brott (= in mod. usage koma e-m fyrir), to put one out (for alimentation), of one sick or old, a child, etc., Grág. i. 155; or, fela e-n inni, id.; sá bóandi er hann felr sik inni, the husbandman with whom he boards and lodges, 158; ef sá maðr andask er fólginn var inni, 155: of cattle, to put out to keep, nú felr maðr búfé inni at manni at fúlgu-mála réttum, N. G. L. i. 25; hence fúlga, q. v. = meðgjöf.

II. to give into one’s keeping, entrust; hann fal Óðni allan þann val, he gave all the slain to Odin, Fas. i. 454; mey frumunga fal hann ( entrusted to) megi Gjúka, Skv. 3. 4: to invest, auð hefi ek minn ílla fólginn, Fms. vii. 49 (in a verse).

β. in the phrase, fela e-m e-t á hendi (mod. á hendr); þér fel ek á hendi, Skarphéðinn, at hefna bróður þíns, Nj. 154; fal hón sik ok allt sitt föruneyti á hendr lifanda Guði, Fms. i. 226; Kristi á hendi fólgin, 655 xxiii; fel’k þér á hendi ábyrgð hans at öllu, Grág. i. 245; fálu sik ok sálur sínar Guði Almáttkum á hendi, Bs. i. 139; at Jón Loptsson fæli Petri postula á hendi þá hjörð … en Jesus Kristr fal sína hjörð á hendr Föður sínum, 145; fela undir e-m, to put under one’s charge; er und einum mér öll um fólgin hodd Niflunga, i. e. all the hoard of Niflung is kept by me only, Akv. 26; fela ván sína alla undir Guði, 686 B. 2; mun hér öll vár vinátta undir felask, all our friendship will depend upon this, Eb. 130: a law term, skulu þeir fela undir eið sinn, they shall avouch it on their oath, Grág. i. 9; fela undir þegnskap sinn, to vouch upon one’s honour; þó rangt sé undir þegnskap fólgit, 33.

III. reflex. to hide oneself; ek mun felask, Fs. 48: hann falsk í Kröflu-helli, Landn. 183; mörg leyni þau er felask mátti í, Fms. x. 218; í skógi þar er þeir höfðu fólgizk, Ó. H. 152; en fálusk at degi, id.; felask í faðmi e-m, to be shut in one’s arms, Hkv. 2. 27.

2. felask á hendi e-m, to put oneself in another’s hands, enter his service; Kolskeggr falsk á hendi Sveini Dana-konungi, Nj. 121.

(bý; bjó, bjoggum or bjuggum; búinn), v.

1) to prepare, make ready;

búa skip í för, to make a ship ready for a voyage;

búa ferð sína, to make ready for a journey (voyage);

búa veizlu, to prepare (make preparations) for a feast;

búa mál á hendr e-m, to take out a summons against one, be in a lawsuit;

2) to dress, attire, adorn, ornament;

bjó hón hana sem hón kunni bezt, she dressed her as well as she could;

sá þeir konur vel búnar, well dressed;

búa beð, rekkju, to make a bed;

búa öndvegi, hús, to make a high seat, adorn a house (for a feast);

öll umgjörðin var búin gulli ok silfri, adorned (mounted) with gold and silver;

vápn búit mjök, much ornamented;

3) to fix one’s abode in a place, = byggja( þegar munu jötnar Ásgarð búa);

4) to deal with, to treat;

þeir bjuggu búi sem þeim líkaði, they treated it as they liked, viz. recklessly;

Haraldr bjó heldr úsparliga kornum Sveins, used S.’s stores rather unsparingly;

5) to live, dwell (búa í tjöldum);

þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed there during the night;

sá maðr bjó á skipi (had his berth) næst Haraldi;

6) to have a household (cattle, sheep, and milk);

meðan þú vilt búa, as long as thou will keep house;

búa á or at, with the name of the place added in dat., to live at or in (hann bjó á Velli; Gunnar bjó at Hlíðarenda);

7) to be, = vera( skip þau öll, er á vatni búa);

búa í skapi, brjósti e-m, to be, dwell in one’s mind (eigi býr þér lítit í skapi);

sýnandi þá hjartaliga gleði, er í brjósti býr, that fills the breast;

8) to behave, conduct onself (bjuggu þeir þar fremr úfriðliga);

9) with preps.:

búa af e-u, to lose;

láta e-n af baugum búa, to let him be deprived of his riches;

búa at e-u, to treat, = búa e-u (cf. 4);

þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had treated their premises;

búa e-t fyrir, to prepare (þeir hlutir, er guð hefir fyrir búit sínum ástvinum);

búa fyrir, to be present (hann ætlar, at Selþórir muni fyrir búa í hverju holti);

búa hjá konu, to lie with a woman;

búa í e-u, to be at the bottom of, = búa undir e-u (en í þessu vináttumerki bjuggu enn fleiri hlutir);

búa með e-m or e-rri, to cohabit with;

búa með konu, to lie with;

búa saman, to live together (as husband and wife, as friends); to have a common household (ef menn búa saman);

búa e-t til, to prepare, take the preparatory steps in a case (búa sök, mál, vígsmál til, cf. 1);

búa til veizlu, to prepare for a feast;

búa til seyðis, to get the fire ready for cooking;

búa til vetrsetu, to make preparations for a winter abode;

búa um e-n, to make one’s bed (var búit um þá Þórodd á seti ok lögðust þeir til svefns);

Þórólfr lét setja upp skip sitt ok um búa, he had his ship laid up and fenced round;

kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to dress B.’s (her husband’s) bloody head;

búa um andvirki, to fence and thatch hayricks;

at búa svá um, at aldri mátti vökna, to pack it up so that it could not get wet;

búa svá um, at (with subj.), to arrange it so, that;

búa eigi um heilt við e-n, to be plotting something against one;

búa um nökkurn skoll, to brood over some mischief (deceit);

búa um grun, to be suspicious;

búa um hverfan hug, to be fickleminded;

gott er um öruggt at búa, to be in a safe position;

búa undir e-u, to be subject to, suffer, endure (hart mun þykkja undir at búa);

eiga undir slíkum ofsa at búa, to have to put up with such insolence; to be the (hidden) reason of, to be at the bottom of (þat bjó þar undir, at hann vildi taka ríkit undir sik);

þér vitið gørst, hvat yðr býr undir (what reason you have) at girnast eina útlenda mey;

búa e-n veg við e-n, to behave or act so and so towards one;

sárt býr þú nú við mik, Þóra, thou treatest me sorely;

búa við e-t, to enjoy (þú býr við eilífa ást ok bíðr eilífra ömbuna); to submit to, put up with;

ok mun eigi við þat mega búa, it will be too hard to bide;

búa yfir e-u, to hide, conceal;

framhlutr ormsins býr yfir eitri, is venomous;

lítill búkr býr yfir miklu viti, little body holds mickle wit;

búa yfir brögðum, flærð ok vélum, to brood over tricks, falsehood, and deceit;

10) refl., búast.

* * *

pret. sing. bjó, 2nd pers. bjótt, mod. bjóst; plur. bjoggu, bjöggu, and mod. bjuggu, or even buggu; sup. búit, búið, and (rarely) contr. búð; part. búinn; pret. subj. bjöggi, mod. byggi or bjyggi; pres. sing. indic. bý; pl. búm, mod. búum: reflex. forms býsk or býst, bjósk or bjóst, bjöggusk, búisk, etc.: poët. forms with suffixed negative bjó-at, Skv. 3. 39: an obsolete pret. bjoggi = bjó, Fms. ix. 440 (in a verse); bjöggisk = bjósk, Hom. 118. [Búa is originally a reduplicated and contracted verb answering to Goth. búan, of which the pret. may have been baibau: by bûan Ulf. renders Gr. οικειν, κατοικειν; Hel. bûan = habitare; Germ. bauen; Swed. and Dan. bo. The Icel. distinguishes between the strong neut. and originally redupl. verb búa, and the transit. and weak byggja, q. v.: búa seems to be kindred to Gr. φύω, εφυσα (cp. Sansk. bhû, bhavâmi, Lat. fui); byggja to Lat. făcio, cp. Swed.-Dan. bygga, Scot. and North. E. to ‘big,’ i. e. to build; cp. Lat. aedificare, nidificare: again, the coincidence in sense with the Gr. οικος, οικειν, Lat. vicus, is no less striking, cp. the references s. v. bú above. Búa, as a root word, is one of the most interesting words in the Scandin. tongues; bú, bær, bygg, bygð, byggja, etc., all belong to this family: it survives in the North. E. word to ‘big,’ in the Germ. bauen ( to till), and possibly (v. above) in the auxiliary verb ‘to be.’]

A. NEUTER, to live, abide, dwell, = Gr. οικειν, Lat. habitare; sú synd sem í mér býr, Rom. vii. 17, 20; í mér, þat er í mínu holdi, býr ekki gott, 18; hann sem býr í ljósinu, 1 Tim. vi. 16; fyrir Heilagan Anda sem í oss býr, 2 Tim. i. 14; Látið Christs orð ríkulega búa meðal yðar, Col. iii. 16; þá trú … sem áðr fyr bjó í þinni ömmu Loide, 2 Tim. i. 5; þat hit góða sem í oss býr, 14; hann sem býr í ljósinu, þar einginn kann til að komast, 1 Tim. vi. 16; hence íbúð, living in, etc.; in many of those passages some Edd. of N. T. use byggja, but búa suits better: of a temporary abode, hann bjó í tjöldum, he abode in tents, Fms. x. 413.

2. a naut. term; þeir bjuggu þar um nóttina, they stayed, cast anchor during the night, Fms. vii. 3: on board ship, to have one’s berth, sá maðr bjó á skipi næst Haraldi er hét Loðinn, 166; engi maðr skyldi búa á þessu skipi yngri en tvítugr, x. 321.

3. to live together as man and wife; henni hagar að b. við hann, 1 Cor. vii. 12; hagar honum hjá henni að b., 13; b. með húsfrú sinni, Stj. 47; b. við; Helgi prestr bjó við konu þá, er Þórdís hét (of concubinage), Sturl. i. 141; but búa saman, of wedded life, K. Á. 134.

4. b. fyrir, to be present in the place: at Selþórir muni fyrir b. í hverju holti, Fms. iv. 260: recipr., sjór ok skúgr bjoggusk í grend, Skálda 202, Baruch.

5. esp. (v. bú) to have a household, cattle, sheep, and milk; hence búandi, bóndi, bær, and bú; búa við málnytu ( milk), ok hafa kýr ok ær at búi, Nj. 236, Grág. i. 168, 335; b. búi (dat.), 153, K. Þ. K. 90; búa búi sínu, to ‘big ane’s ain biggin,’ have one’s own homestead.

β. absol., meðan þú vilt b., so long as thou wilt keep bouse, Hrafn. 9; b. vel, illa, to be a good (bad) housekeeper; vænt er að kunna vel að búa, Bb. 3. 1; Salomon kóngur kunni að b., 100; fara að b., to begin housekeeping, 2. 6; b. á jörðu, to keep a farm, gefa þeim óðul sín er á bjoggu, Fms. i. 21.

γ. búa á …, at …, i …, with the name of the place added, to live at or in a place; hann bjó á Velli (the farm) á Rangárvöllum (the county), Nj. 1; Höskuldr bjó á Höskuldstöðum, 2: hann bjó at Varmalæk, 22; hann bjó undir Felli, 16; Gunnarr bjó at Hlíðarenda, 29; Njáll bjó at Bergþórshváli, 30, 38, 147, 162, 164, 173, 174, 213, Landn. 39–41, and in numberless passages; Eb., Ld., Eg., Sturl., Bs., Ísl. ii, etc. (very freq.): also b. í brjósti, skapi, huga e-m, to be, dwell in one’s mind, with the notion of rooted conviction or determination, þess hins mikla áhuga, er þér býr í brjósti, Fms. iv. 80; því er mér hefir lengi í skapi búit, 78; ekki muntu leynask fyrir mér, veit ek hvat í býr skapinu, Lv. 16.

II. metaph. and with prepp.; b. um e-t, or b. yfir e-u, almost in an uncanny sense, to brood over hidden schemes, designs, resentment, or the like; búa um hverfan hug, to be of a fickle mind, Skv. 3. 39; b. eigi um heilt, to brood over something against one, to be insincere, Fms. xi. 365; b. um skoll, to brood over some deceit, id.; b. um grun, to be suspicious, ii. 87: in good sense, b. um eitt lunderni, to be of one mind, Jb. 17; b. um þrek, hug, to have a bold heart, Lex. Poët.: b. í or undir e-u, to be at the bottom of a thing; en í þessu vináttu merki bjoggu enn fleiri hlutir, Ó. H. 125; mart býr í þokunni (a proverb), many things bide in the mist; en þat b. mest undir ferð Áka, at …, Fms. xi. 45; þóttusk eigi vita hvat undir myndi b., Nj. 62: b. yfir e-u, to brood over something, conceal; (ormrinn) bjó yfir eitri, i. e. the snake was venomous, Fms. vi. 351: the saying, lítill búkr býr yfir miklu viti, little bulk hides mickle wit, Al.; b. yfir flærð ok vélum, to brood over falsehood and deceit, id.; b. yfir brögðum, Fas. i. 290: b. undir, við e-t, to live under or with a thing, to bide, put up with; eiga undir slíkum ofsa at b., to have to put up with such insolence, Fms. xi. 248; at hart mun þykkja undir at b., Nj. 90, 101; ok mun eigi við þat mega b., i. e. it will be too hard to bide, 164; því at bændr máttu eigi við hitt b., Fms. xi. 224.

III. in a half active sense; b. at e-u, or b. e-u (with dat.), to treat; þeir höfðu spurt hvern veg Þórólfr hafði búit at herbergjum þeirra, how Th. had used their premises, Eg. 85; þeir bjoggu búi sem þeim líkaði (where with dat.), i. e. they treated it recklessly, Bs. i. 544; Haraldr jarl fór til bús Sveins, ok bjó þá heldr úspakliga kornum hans, Orkn. 424 (in all passages in bad sense): búa vel saman, to live well together, be friendly, Fms. xi. 312; hence sam-búð, living together; b. við e-n, to treat one so and so; sárt býr þú við mik, Þóra, thou treatest me sorely, vii. 203.

B. ACTIVE, to make ready: the sense and form here reminds one of the Gr. ποιειν: [this sense is much used in Old Engl., esp. the part. bone, boon, or boun, ready, (‘boun to go,’ Chaucer, etc.); in later Engl. ‘boun’ was corrupted into ‘bound,’ in such naut. phrases as bound for a port, etc.: from this part, the ballad writers formed a fresh verb, to boun, ‘busk ye, boun ye;’ ‘busk’ is a remnant of the old reflex, búask, see Dasent, Burnt Njal, pref. xvi. note, and cp. below III.]

I. to make ready, ‘boun,’ for a journey; b. ferð, för sína; and as a naut. term, b. skip, to make ready for sea; bjoggu þeir ferð sína, Fms. ix. 453; en er þeir vóru búnir, Nj. 122; ok vóru þá mjök brott búnir, they were ‘boun’ for sea, Fms. vii. 101; bjó hann skip sitt, Nj. 128; en skip er brotið, svá at eigi er í för búanda á því sumri, i. e. ship unfit to go to sea, Grág. i. 92; b. sik til göngu, to be ‘boun’ for a walk, Ld. 46; b. sik at keyra, to make one ready for …, Nj. 91.

β. as a law term, b. sök, mál, or adding til, b. til sök, mál á hendr e-m, to take out a summons against one, begin a lawsuit; b. mál í dóm, of the preliminaries to a lawsuit, hence málatilbúningr, in numberless cases in the Grágás and Sagas.

γ. generally to prepare, make; b. smyrsl, to make ointments, Rb. 82.

2. = Old Engl. to boun, i. e. to dress, equip; b. sik, to dress; svá búinn, so dressed, Fms. xi. 272; hence búningr, dress (freq.); vel búinn, well-dressed, Nj. 3, Ísl. ii. 434; spari-búinn, in holiday dress; illa búinn, ill-dressed; síðan bjó hon hana sem hon kunni, she dressed her as well as she could, Finnb. 258; b. beð, rekkjur, to make a bed, Eg. 236; b. upp hvílur, id., Nj. 168; b. öndvegi, hús, to make a high seat, dress a house for a feast, 175, (hús-búnaðr, hús-búningr, tapestry); búa borð, to dress the table, (borð búnaðr, table-service); b. stofu, Fms. iv. 75.

β. búa til veizlu, to make ‘boun’ ( prepare) for a feast, Eg. 38, Fms. vii. 307; b. til seyðis, to make the fire ‘boun’ for cooking, Nj. 199; b. til vetrsetu, to make ‘boun’ for a winter abode, Fms. x. 42; til-búa, and fyrir-b., to prepare; eg fer héðan að til-b. yðr stað, John xiv. 3; eignizt það ríki sem yðr var til-búið frá upphafi veraldar, Matth. xxv. 34.

γ. b. um e-t, in mod. use with the notion of packing up, to make into a bundle, of parcels, letters, etc.; hence um-búningr and um-búðir, a packing, packing-cover; b. um rúm, hvílu, to make a bed; búa um e-n, to make one’s bed; var búið um þá Þórodd í seti, ok lögðusk þeir til svefns, Th.’s bed was made on the benches, and they went to sleep, Ó. H. 153; skaltú nú sjá hvar vit leggumk niðr, ok hversu ek bý um okkr (of the dying Njal), Nj. 701; er mér sagt at hann hafi illa um búit, of a dead body, 51; þeir höfðu (svá) um sik búit ( they had covered themselves so) at þá mátti eigi sjá, 261; kváðu nú Guðrúnu eiga at búa um rauða skör Bolla, said that G. would have to comb B.’s (her husband’s) bloody head, Ld. 244; búa svá um at aldri mátti vökna, pack it up so that it cannot get wet, Fms. vii. 225; Þórólfr lét setja upp skip ok um búa, he had the ship laid up and fenced it round (for the winter), Eg. 199; b. um andvirki, to fence and thatch bay-ricks, Grág. ii. 335: metaph. to manage, preserve a thing, Fms. ix. 52; aumlega búinn, in a piteous state, Hom. 115.

3. to ornament, esp. with metals or artificial work of any kind, of clothes laced with gold; kyrtill hlaðbúinn, Ísl. ii. 434, Nj. 48, Vm. 129: of gloves, B. K. 84: of a belt with stones or artificial work, Fms. xi. 271: of a drinking-horn, D. N. (Fr.); but esp. of a weapon, sword, or the like, enamelled with gold or silver (gull-búinn, silfr-búinn); búin gulli ok silfri, Fms. i. 15; búinn knífr, xi. 271; vápn búit mjök, much ornamented, ii. 255, iv. 77, 130, Eb. 226, 228.

β. part., búinn at e-u, or vel búinn, metaph. endowed with, well endowed; at flestum í þróttum vel búinn, Nj. 61, Fms. x. 295; at auð vel búinn, wealthy, 410; vel búinn at hreysti ok allri atgörvi, Eg. 82; bezt at viti búinn, Fms. xi. 51.

II. particular use of the part. pass, ‘boun,’ ready, willing; margir munu búnir at kaupa, ready, willing to buy, Fms. vi. 218; hann kvaðsk þess fyrir löngu búinn, Ld. 66, Fms. iii. 123; nefna vátta at þeir eru búnir ( ready) at leysa kvið þann af hendi, Grág. i. 54; vóru allir til þess búnir, Fms. xi. 360: compar., engir menn sýna sik búnari ( more willing) til liðveizlu, Sturl. i. 103: the allit. phrase, vera boðinn og búinn til e-s, vide bjóða VI: denoting fitted, adapted, ek em gamall, ok lítt b. at ( little fit to) hefna sona minna, Nj. 200; þótt ek sé verr til b. en hann fyrir vanheilsu sakir, Fms. vii. 275; eiga við búið (mod. vera við búinn), to keep oneself ready, to be on one’s guard, Bs. i. 537.

2. on the point of doing, about to do so and so; hann var búinn til falls, he was just about to tumble, Fms. x. 314; en áðr þeir kómu var búið til hins mesta váða, ix. 444, v. l.

β. neut. búið is used almost adverbially, on the point of, just about to; ok búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; búið við váða miklum, Fms. ix. 310; sagði at þá var búit við geig mikinn með þeim feðgum, Eg. 158: this is rare and obsolete in mod. usage; and the Icel. now say, liggja við mér lá við að detta, where an old writer would have said, ek var búinn at detta; the sense would else be ambiguous, as búinn, vera búinn, in mod. usage means to have done; ég er búinn að eta, I have done eating; vera búinn að e-u (a work, business of any kind), to have done with it; also absol., eg er búinn, I have done; thus e. g. vera b. að kaupa, fyrir löngu b., b. at græða, leysa, etc., in mod. sense means to have done, done long ago; only by adding prepp. við, til (vera við búinn, til búinn) the part. resumes its old sense: on the other hand, búinn in the sense of having done hardly ever occurs in old writers.

γ. búð (búið) is even used adverbially = may be, may happen; with subj. with or without ‘at,’ búð, svá sé til ætlað, may be, it will come so to happen, Nj. 114; búð, dragi til þess sem vera vill, 185; búð, eigi fari fjarri því sem þú gazt til, id., Ed. Johns. 508, note c; búð, svá þykki sem ek grípa gulli við þá, 9, note 3; búð, eigi hendi hann slík úgipta annat sinn, 42; búð, ek láta annars víti at varnaði verða, 106; búð, vér þurfim enn hlífanna, Sturl. ii. 137 (vellum MSS.; um ríð, Ed., quite without sense), cp. also Eb. 27 new Ed.: in mod. usage it is freq. to say, það er búið, vel búið, albúið, etc., it is likely, most likely that …

δ. svá búit, adverbially, and proncd. as if one word, as matters stand, or even temp. at present, as yet; eigi mun hlýða svá búit, i. e. it will not do ‘so done,’ i. e. something else must be done, Eg. 507; eigi munu þér fá at unnit svá búið, i. e. not as yet, Fms. vii. 270; stendr þar nú svá búit (i. e. unchanged), um hríð, xi. 81; en berjask eigi svo búit, not fight as yet, Nj. 229; segja Eyjólfi til svá búins, they tell Eyolf the state of things, viz. that nothing had been done, Gísl. 41; þeir skildu við svá búit; þeir lögðu frá við svá búið, implying ‘vain effort,’ Germ. ‘unverrichteter Sache,’ Ísl. ii, Hkr. i. 340: at svá búnu, adverbially, as yet, at present; hann kvaðsk eigi fýsask til Íslands at svá búnu, Nj. 123, Fms. xi. 131; þenna draum segjum vér engum manni at svá búnu, this dream we will not tell to anybody as yet, Nj. 212; en at svá búnu tjár ekki, Fas. i. 364.

III. reflex. to ‘boun’ or ‘busk’ oneself, make oneself ready, equip oneself; gengu menn þá á skip sín, ok bjoggusk sem hvatligast, Fms. v. 15: adding the infinitive of a verb as predicate, bjósk hann at fara norðr til Þrandheims, Eg. 18; or ellipt., where búask thus denotes the act itself, nú býsk hann út til Íslands, i. e. he ‘busked’ him to go …, Nj. 10; bjoggusk þeir fóstbræðr í hernað, they went on a free-booting trip, Landn. 31; seg Agli at þeir búisk þaðan fimmtán, 94: or adding another verb denoting the act, in the same tense, bjósk Haraldr konungr úr Þrándheimi með skipaliði, ok fór suðr á Mæri, he ‘busked’ him … and went south, Eg. 7; the journey added in gen., búask ferðar sinnar, Fms. i. 3; búask menn ferða sinna, Ld. 177.

β. denoting intention, hidden or not put into action; fór sá kurr, at Skúli byggisk á land upp, Fms. ix. 483.

2. to prepare for a thing; búask við boði, veizlu, etc., Nj. 10, Korm. 10; b. (vel, kristilega) við dauða sínum, andláti sínu, (eccl.) to prepare for one’s death, Fs. 80, Bs. i. 74; búask við vetri, to provide for the winter, get store in, Fms. xi. 415; b. við úfriði, vii. 23.

β. to be on one’s guard, take steps to prevent a thing; nú ríða hér úvinir þínir at þér; skaltu svá við búask, i. e. be sure of that, make up thy mind, Nj. 264; bústu svá við, skal hann kveða, at …, Grág. ii. 244.

γ. such phrases as, búask um = búa um sik, to make one’s own bed, encamp, make oneself comfortable, Nj. 259; tjölduðu búðir ok bjöggusk vel um, 219; var hörð veðrátta, svá at ekki mátti úti um búask, Fms. x. 13. Ld. 348; in the last passage the verb is deponent.

3. metaph., b. við e-u, to expect, freq. in mod. usage; in phrases, það er ekki við að búast, it cannot be expected; búast við e-m, to expect a guest, or the like.

β. to intend, think about; eg býst við að koma, I hope to come; eg bjóst aldrei við því, I never hoped for that, it never entered my mind, and in numberless cases.

4. passive (very rare and not classical); um kveldit er matr bjósk = er m. var búinn, Fms. ix. 364.

* * *

(fæ; fekk, fengum; fenginn), v.

1) to grasp with the hands, get hold of;

hón hefir fengit einn stein, she has taken a stone;

2) to take, capture (fengu þeir Gunnar);

3) to get, gain, win;

sá fær er frjár, he that woos wins;

fá fljóðs ást to win a woman’s love;

hann bað konunnar ok fekk heitit hennar, he asked the woman in marriage and got the promise of her hand;

fá sitt eyrindi, to accomplish one’s errand;

fá haærra hlut, to get the better of it;

fá góðar viðtökur, to get a good reception;

fá skilning á e-u, to get knowledge of;

4) to suffer endure;

fá úsigr, to be defeated;

fá skaða, to suffer harm;

fá úvit, to fall senseless, to faint;

fá líflát, to fall lifeless;

fá bana, to come by one’s death;

5) to get, procure;

hann fekk sér gott kvánfang, he got a good wife;

6) to give, deliver to one, put into one’s hands;

fá mér (give me) leppa tvá ór hári þinu;

fáit nú konungi festu (give the king bail) þá er honum líki;

fá e-m sök, to charge one;

var sá sveinn fenginn í hendr okkr, delivered into our hands;

fá e-m e-t at geyma, to give a thing into one’s charge (= fá e-m e-t til geymslu);

7) with pp. following, to be able to;

fá e-n veiddan, to be able to catch one;

hon fœr með engu móti vakit þá, she could by no means awaken them;

þeir munu mik aldri fá sótt, they will never be able to overcome me;

fengu þeir honum ekki nát, they could not catch him: skaltu hvergi fá undan hokat, thou shall have no chance of sneaking away;

hann fekk þó eigi víss orðit, he could not make out for certain;

8) with gen., to get, take, gain, win;

þeir fengu fjár mikils, they took a rich booty;

vel er þess fengit, it is well earned, well done;

hann var eigi skáld, ok hann hafði ei þeirrar listar fengit, he had not received that gift: fá verðar, to take a meal;

hann tekk sér sveitar (he raised a band) ok gørðist illvirki;

fá konu, to get a wife, marry (hon var átján vetra, er þorsteinn fekk hennar);

9) to conceive, of sheep and cattle (fá burðar, lambs);

10) to touch, affect;

þat fekk mikils hinum hertekna manni, it touched the captive deeply, þá fær þorbirni svá. mjök (Th. was so much moved), at hann grætr;

11) impers., one can get or find;

vápn svá góð, at eigi fær önnur slík, that the like are not to be got;

at varla fái vitrara mann, that a wiser man is hardly to be found;

also, one may or can (do something);

þat skip fær vel varit eldi, that ship can well be guarded against fire;

12) with preps.:

fá af sér (with infin.) to bring oneself to;

þeir fengu af verra, they got the worse of it;

fá at veizlu, brúkaupi, blóti, to get provisions for a feast (hann fekk at blóti miklu);

sá dagr er at jólum skal fá, the day when preparations are to be made for Yule (cf. atfangadagr);

fá á e-u, to get hold of, grasp with the hand;

faðir Móða fekk á þremi, the father of M. caught hold of the brim;

fá e-n, to touch, affect one, move (opt fá á horskan lostfagrir, litir);

láta e-t á sik fá, to be (deeply) affected by, take it to heart;

drykkr fær á e-n, the drink intoxicates one (er drykkr fekk á Hákon jarl);

fá í e-t, to take hold of, grasp with the hand (= fá á e-u);

forðuðu fingrum, fengu í snœri, they took hold of the strings;

fá e-t or e-s til, to get, procure (var kirkja gör ok kennimanna til fengit);

fá e-n til at gøra e-t, to get one to do a thing;

þeir fengu menn til at ryðja skip sitt, they got men to clear their ship fá til e-s, to lay hold of;

þar var fjöld fjár, fengu til margir, there was wealth of money, and many took a share of it;

13) refl., fást í e-u, to be busy, exert oneself, engage in a matter (dróttningin mátti þar ekki í fást);

Helgi leitaði þá, ef Sigurðr vildi í fást við Þorvald, if S. would try with Th.;

segir hann ljúga ok fást í rógi, and deal in slander;

fást við e-t = f. í e-u;

f. við e-n, to have to do with, to contend with one (H. segist þá vilja … fást eigi við fjánda þenna);

to wrestle (grapple) with one (skaltu fást við blámann várn).

(fá, fáða, fáðr), v. to draw, paint;

fá rúnar, to draw runes or magic characters;

vér höfum fáða unga brúði á vegg, we have painted the young bride on the wall;

gulli fáðr, gilded.

* * *

pret. sing. fékk, sometimes spelt feck or fieck, pl. fengu; pres. fæ, 2nd pers. fær, mod. færð, pl. fám, mod. fáum; pret. subj. fengja, mod. fengi; pres. fá, mod. fái; imperat. fá; sup. fengit; part. fenginn: the forms fingit, finginn, and pret. fingu (cp. Germ. fingen) are obsolete, but occur in some MSS. (e. g. Arna-Magn. 132 and 122 A): the poets rhyme— Erlingr var þar finginn; with the neg. suff., fær-at, fékk-at, Lex. Poët.: [Goth. fahan and gafahan = πιάζειν, καταλαμβάνειν; A. S. fón; Hel. fâhan; Germ. fahen, whence fahig = capax; in the Germ., however, the nasal form fangen prevailed, but in the Scandin., Swed., and Dan. få or faae; the Dan. fange is mod. and borrowed from Germ.; Icel. fanga is rare and unclass. and only used in the sense to capture, whereas fá is a standing word; the ng reappears in pl. pret. and part. pass. fengu, fengit, vide above; cp. Old Engl. fet, mod. fetch]:—to fetch, get, etc.

1. to fetch, catch, seize; fengu þeir Gunnar, they fetched, caught G., Akv. 18; Hildibrandr gat fengit kirkju-stoðina, Sturl. i. 169; hón hefir fengit einn stein, she has fetched a stone, Ísl. ii. 394; fá á e-u, to get hold of, grasp with the hand, faðir Móða fékk á þremi, Hým. 34.

β. also, fá í e-t, to grasp; fengu í snæri, they grasped the bow-strings, bent the bow, Am. 42; hann fékk í öxl konungi, he seized the king’s shoulder, Fms. viii. 75.

γ. to take, capture, but rare except in part.; hafði greifi Heinrekr fengit Valdimar, Fms. ix. 324; verða fanginn, to be taken, Germ. gefangen werden, i. 258, Stj. 396.

2. to get, gain, win, with acc. of the thing; sá fær er frjár, he who wooes will win (a proverb), Hm. 91; hann skal fá af Svart-álfum, he shall get, obtain from S., Edda 69; fá brauð, mat, drykk, Fms. x. 18; þat fékk hann eigi af föður sínum, xi. 14; bað konunnar ok fékk heitið hennar, he wooed the woman and got her hand, Edda 23; fá sitt eyrindi, to get one’s errand done, Fms. i. 75; fa fljóðs ást, to win a woman’s love, Hm. 91; fá hærra hlut, to get the better, 40; ek ætla at fá at vera yðvarr farþegi, Ld. 112; hence fá, or fá leyfi, to get leave to do a thing: eg fæ það, fékk það ekki, fá að fara, etc.: Icel. also say, eg fæ það ekki af mér, I cannot bring myself to do it.

β. to suffer, endure; fá úsigr, to get the worst of it, Fms. iv. 218; sumir fengu þetta ( were befallen) hvern sjaunda vetr, Sks. 113; fá skaða, to suffer a loss, Hkr. ii. 177; fá úvit, to fall senseless, Nj. 195; fá líflát, to fall lifeless, Grág. i. 190; fá bana, to come by one’s death, Nj. 110.

γ. fá góðar viðtökur, to get a good reception, Eg. 460, 478, Fms. iv. 219; sá mun sæll er þann átrúnað fær, blessed is he that gets hold of that faith, Nj. 156; hann hafði fingit úgrynni fjár, Fms. xi. 40; fá skilning á e-u, to get the knowledge of a thing, i. 97.

3. to get, procure; þá fékk konungr sveitar-höfðingja þá er honum sýndisk, Eg. 272; ek skal fá mann til at biðja hennar, Fs. 88; þeir fengu menn til at ryðja skip, they got men to clear the ship, Nj. 163; mun ek fá til annann mann at göra þetta, I will get another man to do it, 53; fá sér bjargkvið, Grág. i. 252; hann fékk sér gott kván-fang, Fms. i. 11; fám oss ölteiti nökkura, let us get some sport, vii. 119; fá sér (e-m) fari, to take a passage, vide far; fengu þeir ekki af mönnum, they could fetch no men, ix. 473; þeir hugðusk hafa fengit ( reached) megin-land, vii. 113.

4. fá at veizlu, blóti, to get provisions for a feast, etc.; hann fékk at blóti miklu, Landn. 28; lét Þorri fá at blóti, Orkn. 3; Þórólfr Mostrar-skegg fékk at blóti miklu, Eb. 8; er fengit at mikilli veizlu, Fas. i. 242; var síðan at samkundu fingit, a meeting was brought about, 623. 52; sá dagr er at Jólum skal fá, the day when preparations are to be made for Yule, K. Þ. K. 110, hence atfanga-dagr, the day before a feast, q. v.; þá var fengit at seið, Hkr. Yngl. S. ch. 17.

II. to give, deliver to one, put into one’s hands; hér er eitt sverð, er ek vil fá þér, Ísl. ii. 44; fá mér (fetch me, give me) leppa tvá ór hári þínu, Nj. 116; þá er keisarinn hafði fingit honum til föru-neytis, Fms. xi. 40; konungr fær honum veizlur, Eg. 27; horn þat er Bárðr hafði fingit Ölvi, 207; fáit nú konungi festu ( give the king bail) þá er honum líki, Fms. iv. 268; fá e-m sök, to charge one, Sks. 708; var sá sveinn fenginn í hendr okkr, delivered into our hands, Fms. i. 113; fékk hann búit í hendr Valgerði, iii. 24, Nj. 4; honum fékk hverr maðr penning til, Íb. 5; hon fékk biskupinum tuttugu mánaða mataból, B. K. 125; fá e-m e-t at geyma, to give a thing into one’s charge, Stj. 177; fá þá sonum þínum í hendr til geymslu, id.

III. metaph. with a following pass. part. or sup. to be able to do; hón fær með engu móti vakit þá, she could by no means awaken them, Fms. i. 9; þú fékkt ekki leikit þat er mjúkleikr var í, vii. 119; þeir munu mik aldri fá sótt, they will never be able to overcome me, Nj. 116; ok fáit þér hann eigi veiddan, if you cannot catch him, 102; hann fékk engi knút leyst, Edda 29; fengu þeir honum ekki náð, they could not catch him, Fagrsk. 167; at Vagn mun fá yfir-kominn Sigvalda, that V. will overcome S., Fms. xi. 96: skulu vér þá freista at vér fáim drepit þá, i. 9; skaltú hvergi fá undan hokat, thou shalt have no chance of sneaking away, xi. 61; fá gaum gefinn at e-u, to take heed to a thing. Fas. ii. 517; menn fingu hvergi rétt hann né hafit, Eg. 396; at þeir mundu komit fá til lands hvalnum, Grág. ii. 381; en fékk þó eigi víss orðit …, but he could not make out for certain …, Fms. x. 170.

β. to grow, get, become; Hjörleif rak vestr fyrir land, ok fékk hann vatnfátt, he became short of water, Landn. 34: of travellers, to fall in with, etc., þar fengu þeir keldur blautar mjök, they got into bogs, Eb. 266; þeir fengu hvergi blautt um Valbjarnar-völlu, Sturl. ii. 50; fengu þeir veðr stór, they met with foul weather, Eg. 160.

IV. with gen.,

1. to take, gain, earn, win; renna þeir á land upp, ok fá mikils fjár, Fms. v. 164; þeir fengu fjár mikils, they took a rich booty, Nj. 137; gáðu þeir eigi fyrir veiðum at fá heyjanna, ok dó allt kvikfé þeirra um vetrinu, Landn. 30; vel er þess fengit, it is well earned, well done, 7; nú mun ek fara þessa ferð ef þú vill; hann segir, vel er þess fengit, well done, said he, Fas. ii. 517; hann var eigi skáld, ok hann hafði eigi þeirrar listar fengit, he had not got that gift, Fb. i. 214; at þá mundi þykkja fengit betr, people would think that it suited better, Nj. 75; fá verðar, to take a meal, Hm. 33; hann fékk sér sveitar ( raised a band) ok görðisk illvirki, 623. 15: but chiefly in the phrase, fá konu, to get a wife, marry; Haraldr fékk þeirrar konu, Fms. i. 4; at ek munda fá þín, that I should get thy hand, Nj. 24; betr er þá séð fyrir kosti systur minnar at þú fáir hennar (gen., i. e. that thou marry her), en víkingar fái hana (acc., i. e. to fetch, capture her) at herfangi, Fs. 8; hón var átján vetra er Þorsteinn fékk hennar, Ísl. ii. 191.

2. to conceive, of sheep, cattle; fá burðar, Stj. 97; er hann (sauðrinn) fær lambs, Skálda 162: absol., við þeim hafði hón (the mare) fengit, Landn. 195; at eigi fái ær við, Grág. i. 418, (cp. fang, fetus.)

3. denoting to affect, touch, etc.; þat fékk mikils hinum hertekna menni, it touched much the captive, Orkn. 368: svá fékk honum mikils, at hans augu vóru full af tárum, Fms. i. 139; henni fékk þetta mikillar áhyggju, it caused her great care, iv. 181; fær honum þat mikillar áhyggju ok reiði. Nj. 174; nú fær mér ekka (gen.) orð þat þú mælir, Skv. 1. 20; fá e-m hlægis, to make one a laughing-stock, Hm. 19: even with acc. or an adv., þá fær Þorbirni svá mjök (Th. was so much moved) at hann grætr, Hrafn. 13.

β. fá á e-n, to affect, chiefly of intoxicating liquors; er drykkr fékk á Hákon jarl, when the drink told on earl Hacon, Magn. 508; fær á þá mjök drykkrinn, Fms. xi. 108; aldregi drakk ek vín eðr annan drykk svá at á mik megi fá, Stj. 428; en er á leið daginn ok drykkr fékk á menn, Fms. vii. 154; drykkr hefir fengit yðr í höfuð, Fas. i. 318; á-fengr or á-fenginn, q. v.

γ. opt fá á ( entice) horskan, er á heimskan né fá, lostfagrir lítir, Hm. 92.

V. impers. to be got, to be had, cp. Germ. es giebt; vápn svá góð, at eigi fær önnur slík (acc.), so good, that the like are not to be got, Nj. 44; at varla fái vitrara mann, a wiser man is hardly to be found, Sks. 13; eigi fær þat ritað, it cannot be recorded, viz. being so voluminous, Fms. viii. 406; þat skip fær vel varit eldi, that ship can well be guarded against fire, ix. 368; svá mikill herr at varla fékk talit, a host so great that it could hardly be numbered, xi. 261 (Ed. fékst wrongly).

VI. reflex. in the phrase, fásk í e-u, to be busy, exert oneself in a matter; drottningin mátti þar ekki í fásk, Fms. x. 102; Helgi leitaði þá ef Sigurðr vildi í fásk við Þorvald, if S. would try with Th., Fb. i. 379; vildir þú fásk í því sem þér er ekki lánat, 215; segir hana ljúga ok fásk í rógi, ( and deal in slander) fyrir höfðingjum, Karl. 552.

β. fásk við e-n, to struggle against; ef nokkut væri þat er hann mætti við fásk, which he could try, Grett. 74 new Ed.: to wrestle with, skaltú fásk við blámann várn, Ísl. ii. 444; um fangit er þú fékksk við Elli, when thou strugglest against Elli, Edda 34; at Þorleikr ætti lítt við elli at fásk, Ld. 160; fámsk vér eigi við skrafkarl þenna, let us have naught to do with this landlouper, Háv. 52; ok fásk eigi við fjánda þenna lengr, Ísl. ii. 45; fást um e-t, to make a fuss about a thing: the passage, Hrólfi fékksk hugr, Fas. iii. 203, is prob. an error for Hrólfi gékksk hugr, H. was moved: the phrase, fásk þú at virði vel, take thou a good meal, Hm. 117.

2. as a pass., esp. in the sense to be gotten; sumt lausa-féit hafði fengisk ( had been gotten) í hernaði, Fms. i. 25; at honum fengisk engi fararbeini, that no means of conveyance could be got, Grág. i. 298; eigu þeir þat allt er á (aðilðunum) fæsk, all the fines that accrue from the aðilð, 281; fékksk þat, it was obtained, Jb. 17; er hljóð fékksk, when silence was obtained, so that he could speak, Fms. i. 34: ef þeir fásk eigi, if they cannot be taken, Odd. 12 (very rare); sem úviða muni þinn jafningi fásk, thy match is not easily to be got, Nj. 46.

VII. part. fenginn as adj. given to, fit to; ok er hann vel til þess fenginn, Fms. vi. 389; Jón var mjök fenginn ( given) fyrir kvenna ást, Bs. i. 282; fæsk eigi því níta, it cannot be denied, Am. 32.

2. again, fanginn denotes captured, hence taken by passion; fanginn í ílsku, Fb. i. 280.

ð, part. fát, fáð or fáið, cp. fáinn or fánn; a contracted verb = fága:—to draw, paint, Fms. v. 345; gulli fáðr, gilded, Gísl. 21; fá rúnar, to draw runes, magic characters, Hm. 143; vér höfum fáða unga brúði á vegg, we have painted the young bride on the wall, Landn. 248 (from a verse about the middle of the 10th century): of precious stuffs, fáð ript, Skv. 3. 63.

I) prep.

A. with dative.

I. Of motion;

1) towards, against;

Otkell laut at Skamkatli, bowed down to S.;

hann sneri egginni at Ásgrími, turned the edge against A.;

2) close atup to;

Brynjólfr gengr alit at honum, quite up to him;

þeir kómust aldri at honum, they could never get near him, to close quarters with him;

3) to, at;

koma at landi, to come to land;

ganga at dómi, to go into court;

4) along (= eptir);

ganga at stræti, to walk along the street;

dreki er niðr fór at ánni (went down the river) fyrir strauminum;

refr dró hörpu at ísi, on the ice;

5) denoting hostility;

renna (sœkja) at e-m, to rush at, assault;

gerði þá at þeim þoku mikla, they were overtaken by a thick fog;

6) around;

vefja motri at höfði sér, to wrap a veil round one’s head;

bera grjót at e-m, to heap stones upon the body;

7) denoting business, engagement;

ríða at hrossum, at sauðum, to go looking after horses, watching sheep;

fara at landskuldum, to go collecting rents.

II. Of position, &c.;

1) denoting presence at, near, by, upon;

at kirkju, at church;

at dómi, in court;

at lögbergi, at the hill of laws;

2) denoting participation in;

vera at veizlu, brullaupi, to be at a banquet, wedding;

vera at vígi, to be an accessory in man-slaying;

3) ellipt., vera at, to be about, to be busy at;

kvalararnir, er at vóru at pína hann, who were tormenting him;

var þar at kona nökkur at binda (was there busy dressing) sár manna;

4) with proper names of places (farms);

konungr at Danmörku ok Noregi, king of;

biskup at Hólum, bishop of Holar;

at Helgafelli, at Bergþórshváli;

5) used ellipt. with a genitive, at (a person’s) house;

at hans (at his house) gisti fjölmenni mikit;

at Marðar, at Mara’s home;

at hins beilaga Ólafs konungs, at St. Olave’s church;

at Ránar, at Ran’s (abode).

III. Of time;

1) at, in;

at upphafi, at first, in the beginning;

at skilnaði, at parting, when they parted;

at páskum, at Easter;

at kveldi, at eventide;

at þinglausnum, at the close of the Assembly;

at fjöru, at the ebb;

at flœðum, at the floodtide;

2) adding ‘komanda’ or ‘er kemr’;

at ári komanda, next year;

at vári, er kemr, next spring;

generally with ‘komanda’ understood;

at sumri, hausti, vetri, vári, next summer, &c.;

3) used with an absolute dative and present or past part.;

at sér lifanda, duing his lifetime;

at öllum ásjándum, in the sight of all;

at áheyranda höfðingjanum, in the hearing of the chief;

at upprennandi sólu, at sunrise;

at liðnum sex vikum, after six weeks are past;

at honum önduðum, after his death;

4) denoting uninterrupted succession, after;

hverr at öðrum, annarr at öðrum, one after another;

skildu menn at þessu, thereupon, after this;

at því (thereafter) kómu aðrar meyjar.

IV. fig. and in various uses;

1) to, into, with the notion of destruction or change;

brenna (borgina) at ösku, to burn to ashes;

verða at ormi, to become a snake;

2) for, as;

gefa e-t at gjöf, as a present;

eiga e-n at vin, to have one as friend;

3) by;

taka sverð at hjöltum, by the hilt;

draga út björninn at hlustunum, by the ears;

kjósa at afli, álitum, by strength, appearrance;

4) as regards as to;

auðigr at fé, wealthy in goods;

vænn (fagr) at áliti, fair of face;

5) as a law term, on the grounds of, by reason of;

ryðja ( to challenge) dóm at mægðum, kvið at frændsemi;

6) as a paraphrase of a genitive;

faðir, móðir at barni (= barns, of a child);

aðili at sök = aðili sakar;

7) with adjectives denoting colour, size, age, of;

hvítr, svartr, rauðr at lit, while, black, red of colour;

mikill, lítill at stœrð, vexti, tall, small of stature;

tvítugr at aldri, twenty years of age;

kýr at fyrsta, öðrum kálfi, a cow that has calved once, twice;

8) determining the source from which anything comes, of, from;

Ari nam ok marga frœði at Þuríði (from her);

þiggja, kaupa, geta, leigja e-t at e-m, to receive, buy, obtain, borrow a thing from one;

hafa veg (virðing) styrk at e-m, to derive honour, power, from one;

9) according, to, after (heygðr at fornum sið);

at ráði allra vitrustu manna, by the advice of;

at landslögum, by the law of the land;

at vánum, as was to be expected;

at leyfi e-s, by one’s leave;

10) in adverbial phrases;

gróa (vera grœddr) at heilu, to be quite healed;

bíta af allt gras at snøggu, quite bare;

at fullu, fully;

at vísu, surely;

at frjálsu, freely;

at eilífu, for ever and ever;

at röngu, at réttu, wrongly, rightly;

at líku, at sömu, equally, all the same;

at mun, at ráði, at marki, to a great extent.

B. with acc., after, upon (= eptir);

sonr á at taka arf at föður sinn, to take the inheritance after his father;

eiga féránsdóm at e-n, to hold a court of execution upon a person;

at þat (= eptir þat), after that, thereafter;

connected with a past part. or a., at Gamla fallinn, after the fall of Gamli;

at Hrungni dauðan, upon the death of Hrungnir.

1) as the simple mark of the infinitive, to;

at ganga, at ríða, at hlaupa, to walk, to ride, to run;

2) in an objective sense;

hann bauð þeim at fara, sitja, he bade (ordered) them to go, sit;

gefa e-m at eta, at drekka, to give one to eat, to drink;

3) denoting design or purpose, in order to (hann gekk í borg at kaupa silfr).

1) demonstrative particle before a comparative, the, all the, so much the;

hón grét at meir, she wept the more;

þykkir oss at líkara, all the more likely;

þú ert maðr at verri (so much the worse), er þú hefir þetta mælt;

2) rel. pron., who, which, that (= er);

þeir allir, at þau tíðindi heyrðu, all those who heard;

sem þeim er títt, at ( as is the custom of those who) kaupferðir reka.

conj., that;

1) introducing a subjective or objective clause;

þat var einhverju sinni, at Höskuldr hafði vinaboð, it happened once that H.;

vilda ek, at þú réðist austr í fjörðu, I should like you to go;

2) relative to svá, denoting proportion, degree;

svá mikill lagamaðr, at, so great a lawyer, that;

3) with subj., denoting end or purpose, in order that (skáru þeir fyrir þá (viz. hestana) melinn, at þeir dœi eigi af sulti);

4) since, because, as (= því at);

5) connected with þó, því, svá;

þó at (with subj.), though, although;

því at, because, for;

svá at, so that;

6) temp., þá at (= þá er), when;

þegar at (= þegar er), as soon as;

þar til at (= þar til er), until, till;

áðr at (= á. en), before;

7) used superfluously after an int. pron. or adv.;

Ólafr spurði, hvern styrk at hann mundi fá honum, what help he was likely to give him;

in a relative sense; með fullkomnum ávexti, hverr at (which) þekkr ok þægiligr mun verða.

negative verbal suffix, = ata; var-at, was not.

n. an incited conflict or fight ( see etja);

odda at, Yggs at, battle.

* * *

and að, prep., often used ellipt. dropping the case and even merely as an adverb, [Lat. ad; Ulf. at = πρός and παρά, A. S. ät; Engl. at; Hel. ad = apud; O. H. G. az; lost in mod. Germ., and rare in Swed. and Dan.; in more freq. use in Engl. than any other kindred language, Icel. only excepted]:—the mod. pronunciation and spelling is að (aþ); this form is very old, and is found in Icel. vellum MSS. of the 12th century, e. g. aþ, 623. 60; yet in earlier times it was sounded with a tenuis, as we may infer from rhymes, e. g. jöfurr hyggi at | hve ek yrkja fat, Egill: Sighvat also makes it rhyme with a t. The verse by Thorodd—þar vastu at er fjáðr klæðið þvat (Skálda 162)—is hardly intelligible unless we accept the spelling with an aspirate (að), and say that þvað is = þvá = þváði, lavabat; it may be that by the time of Thorodd and Ari the pure old pronunciation was lost, or is ‘þvat’ simply the A. S. þvât, secuit? The Icelanders still, however, keep the tenuis in compounds before a vowel, or before h, v, or the liquids l, r, thus—atyrða, atorka, athöfn, athugi, athvarf, athlægi; atvinna, atvik; atlaga, atlíðanði ( slope), atriði, atreið, atróðr: but aðdjúpr, aðfinsla (critic), aðferð, aðkoma, aðsókn, aðsúgr (crowding), aðgæzla. In some words the pronunciation is irregular, e. g. atkvæði not aðkv-; atburðr, but aðbúnaðr; aðhjúkran not athjúkran; atgörvi not aðgörfi. At, to, towards; into; against; along, by; in regard to; after.

Mostly with dat.; rarely with acc.; and sometimes ellipt.—by dropping the words ‘home,’ ‘house,’ or the like—with gen.

WITH DAT.

A. LOC.

I. WITH MOTION; gener. the motion to the borders, limits of an object, and thus opp. to frá:

1. towards, against, with or without the notion of arrival, esp. connected with verbs denoting motion (verba movendi et eundi), e. g. fara, ganga, koma, lúta, snúa, rétta at…; Otkell laut at Skamkatli, O. louted (i. e. bowed down) towards S., Nj. 77, Fms. xi. 102; sendimaðrinn sneri ( turned) hjöltum sverðsins at konungi, towards the king, i. 15; hann sneri egginni at Ásgrími, turned the edge towards A., Nj. 220; rétta e-t at e-m, to reach, hand over, Ld. 132; ganga at, to step towards, Ísl. ii. 259.

2. denoting proximity, close up to, up to; Brynjólfr gengr … allt at honum, B. goes quite up to him, Nj. 58; Gunnarr kom þangat at þeim örunum, G. reached them even there with his arrows, 115; þeir kómust aldri at honum, they could never get near him, to close quarters, id.; reið maðr at þeim (up to them), 274; þeir höfðu rakit sporin allt at ( right up to) gammanum, Fms. i. 9; komu þeir at sjó fram, came down to the sea, Bárð. 180.

3. without reference to the space traversed, to or at; koma at landi, to land, Ld. 38, Fms. viii. 358; ríða at dyrum, Boll. 344; hlaupa at e-m, to run up to, run at, Fms. vii. 218, viii. 358; af sjáfarganginum er hann gekk at landinu, of the surf dashing against the shore, xi. 6; vísa ólmum hundi at manni, to set a fierce hound at a man, Grág. ii. 118; leggja e-n at velli, to lay low, Eg. 426, Nj. 117; hníga at jörðu, at grasi, at moldu, to bite the dust, to die, Njarð. 378; ganga at dómi, a law term, to go into court, of a plaintiff, defendant, or bystander, Nj. 87 (freq.)

4. denoting a motion along, into, upon; ganga at stræti, to walk along the street, Korm. 228, Fms. vii. 39; at ísi, on the ice, Skálda 198, Fms. vii. 19, 246, viii. 168, Eb. 112 new Ed. (á is perh. wrong); máttu menn ganga bar yfir at skipum einum, of ships alone used as a bridge, Fas. i. 378; at höfðum, at nám, to trample on the slain on the battle-field, Lex. Poët.; at ám, along the rivers; at merkiósum, at the river’s mouth, Grág. ii. 355; at endilöngu baki, all along its back, Sks. 100.

5. denoting hostility, to rush at, assault; renna at, hlaupa at, ganga, fara, ríða, sækja, at e-m, (v. those words), whence the nouns atrenna, athlaup, atgangr, atför, atreið, atsókn, etc.

β. metaph., kom at þeim svefnhöfgi, deep sleep fell on them, Nj. 104. Esp. of weather, in the impers. phrase, hríð, veðr, vind, storm görir at e-m, to be overtaken by a snow storm, gale, or the like; görði þá at þeim þoku mikla, they were overtaken by a thick fog, Bárð. 171.

6. denoting around, of clothing or the like; bregða skikkju at höfði sér, to wrap his cloak over his head, Ld. 62; vefja motri at höfði sér, to wrap a snood round her head, 188; sauma at, to stick, cling close, as though sewn on; sauma at höndum sér, of tight gloves, Bs. i. 453; kyrtill svá þröngr sem saumaðr væri at honum, as though it were stitched to him, Nj. 214; vafit at vándum dreglum, tight laced with sorry tags, id.; hosa strengd fast at beini, of tight hose, Eg. 602; hann sveipar at sér iðrunum ok skyrtunni, he gathers up the entrails close to him and the skirt too, Gísl. 71; laz at síðu, a lace on the side, to keep the clothes tight, Eg. 602.

β. of burying; bera grjót at einum, to heap stones upon the body, Eg. 719; var gör at þeim dys or grjóti, Ld. 152; gora kistu at líki, to make a coffin for a body, Eb. 264, Landn. 56, Ld. 142.

γ. of summoning troops or followers; stefna at sér mönnum, to summon men to him, Nj. 104; stefna at sér liði, Eg. 270; kippa mönnum at sér, to gather men in haste, Ld. 64.

7. denoting a business, engagement; ríða at hrossum, at sauðum, to go looking after after horses, watching sheep, Glúm. 362, Nj. 75; fara at fé, to go to seek for sheep, Ld. 240; fara at heyi, to go a-haymaking, Dropl. 10; at veiðum, a-hunting; at fuglum, a-fowling; at dýrum, a-sbooting; at fiski, a-fishing; at veiðiskap, Landn. 154, Orkn. 416 (in a verse), Nj. 25; fara at landskuldum, to go a-collecling rents, Eg. 516; at Finnkaupum, a-marketing with Finns, 41; at féföngum, a-plundering, Fms. vii. 78; ganga at beina, to wait on guests, Nj. 50; starfa at matseld, to serve at table, Eb. 266; hitta e-n at nauðsynjum, on matters of business; at máli, to speak with one, etc., Fms. xi. 101; rekast at e-m, to pursue one, ix. 404; ganga at liði sér, to go suing for help, Grág. ii. 384.

β. of festivals; snúa, fá at blóti, veizlu, brullaupi, to prepare for a sacrificial banquet, wedding, or the like, hence at-fangadagr, Eb. 6, Ld. 70; koma at hendi, to happen, befall; ganga at sínu, to come by one’s own, to take it, Ld. 208; Egill drakk hvert full er at honum kom, drained every horn that came to him, Eg. 210; komast at keyptu, to purchase dearly, Húv. 46.

8. denoting imaginary motion, esp. of places, cp. Lat. spectare, vergere ad…, to look or lie towards; horfði botninn at höfðanum, the bight of the bay looked toward the headland, Fms. i. 340, Landn. 35; also, skeiðgata liggr at læknum, leads to the brook, Ísl. ii. 339; á þann arminn er vissi at sjánum, on that wing which looked toward the sea, Fms. viii. 115; sár þau er horft höfðu at Knúti konungi, xi. 309.

β. even connected with verbs denoting motion; Gilsáreyrr gengr austan at Fljótinu, G. extends, projects to F. from the east, Hrafh. 25; hjá sundi því, er at gengr þingstöðinni, Fms. xi. 85.

II. WITHOUT MOTION; denoting presence at, near, by, at the side of, in, upon; connected with verbs like sitja, standa, vera…; at kirkju, at church, Fms. vii. 251, K. f). K. 16, Ld. 328, Ísl. ii. 270, Sks. 36; vera at skála, at húsi, to be in, at home, Landn. 154; at landi, Fms. i. 82; at skipi, on shipboard, Grág. i. 209, 215; at oldri, at a banquet, inter pocula; at áti, at dinner, at a feast, inter edendum, ii. 169, 170; at samförum ok samvistum, at public meetings, id.; at dómi, in a court; standa (to take one’s stand) norðan, sunnan, austan, vestan at dómi, freq. in the proceedings at trials in lawsuits, Nj.; at þingi, present at the parliament, Grág. i. 142; at lögbergi, o n the hill of laws, 17, Nj.; at baki e-m, at the back of.

2. denoting presence, partaking in; sitja at mat, to sit at meat, Fms. i. 241; vera at veizlu, brullaupi, to be at a banquet, nuptials, Nj. 51, Ld. 70: a law term, vera at vígi, to be an accessory in manslaying, Nj. 89, 100; vera at e-u simply means to be about, be busy in, Fms. iv. 237; standa at máli, to stand by one in a case, Grág. ii. 165, Nj. 214; vera at fóstri, to be fostered, Fms. i. 2; sitja at hégóma, to listen to nonsense, Ld. 322; vera at smíð, to be at one’s work, Þórð. 62: now absol., vera at, to go on with, be busy at.

3. the law term vinna eið at e-u has a double meaning:

α. vinna eið at bók, at baugi, to make an oath upon the book by laying the band upon it, Landn. 258, Grág., Nj.; cp. Vkv. 31, Gkv. 3. 3, Hkv. 2. 29, etc.: ‘við’ is now used in this sense.

β. to confirm a fact (or the like) by an oath, to swear to, Grág. i. 9, 327.

γ. the law phrase, nefna vátta at e-u, of summoning witnesses to a deed, fact, or the like; nefna vátta at benjum, to produce evidence, witnesses as to the wounds, Nj., Grág.; at görð, Eg. 738; at svörum, Grág. i. 19: this summoning of witnesses served in old lawsuits the same purpose as modern pleadings and depositions; every step in a suit to be lawful must be followed by such a summoning or declaration.

4. used ellipt., vera at, to be about, to be busy at; kvalararnir er at vóru at pína hann, who were tormenting him; þar varstu at, you were there present, Skálda 162; at várum þar, Gísl. (in a verse): as a law term ‘vera at’ means to be guilty, Glúm. 388; vartattu at þar, Eg. (in a verse); hence the ambiguity of Glum’s oath, vask at þar, I was there present: var þar at kona nokkur ( was there busy) at binda sár manna, Fms. v. 91; hann var at ok smíðaði skot, Rd. 313; voru Varbelgir at ( about) at taka af, þau lög …, Fms. ix. 512; ek var at ok vafk, I was about weaving, xi. 49; þeir höfðu verit at þrjú sumur, they had been busy at it for three summers, x. 186 (now very freq.); koma at, come in, to arrive unexpectedly; Gunnarr kom at í því, G. came in at that moment; hvaðan komtú nú at, whence did you come? Nj. 68, Fms. iii. 200.

5. denoting the kingdom or residence of a king or princely person; konungr at Danmörk ok Noregi, king of…, Fms. i. 119, xi. 281; konungr, jarl, at öllum Noregi, king, earl, over all N., íb. 3, 13, Landn. 25; konungr at Dyflinni, king of Dublin, 25; but í or yfir England!, Eg. 263: cp. the phrase, sitja at landi, to reside, of a king when at home, Hkr. i. 34; at Joini, Fms. xi. 74: used of a bishop; biskup at Hólum, bishop of Hólar, Íb. 18, 19; but biskup í Skálaholti, 19: at Rómi, at Rome, Fbr. 198.

6. in denoting a man’s abode (vide p. 5, col. 1, l. 27), the prep. ‘at’ is used where the local name implies the notion of by the side of, and is therefore esp. applied to words denoting a river, brook, rock, mountain, grove, or the like, and in some other instances, by, at, e. g. at Hofi (a temple), Landn. 198; at Borg ( a castle), 57; at Helgafelli (a mountain), Eb. constantly so; at Mosfelli, Landn. 190; at Hálsi (a hill), Fms. xi. 22; at Bjargi, Grett. 90; Hálsum, Landn. 143; at Á ( river), 296, 268; at Bægisá, 212; Giljá, 332; Myrká, 211; Vatnsá, id.; þverá, Glúm. 323; at Fossi (a ‘force’ or waterfall), Landn. 73; at Lækjamoti (waters-meeting), 332; at Hlíðarenda ( end of the lithe or hill), at Bergþórshváli, Nj.; at Lundi (a grove), at Melum (sandhill), Landn. 70: the prep. ‘á’ is now used in most of these cases, e. g. á Á, á Hofi, Helgafelli, Felli, Hálsi, etc.

β. particularly, and without any regard to etymology, used of the abode of kings or princes, to reside at; at Uppsölum, at Haugi, Alreksstöðum, at Hlöðum, Landn., Fms.

γ. konungr lét kalla at stofudyrum, the king made a call at the hall door, Eg. 88; þeir kölluðu at herberginu, they called at the inn, Fms. ix. 475.

7. used ellipt. with a gen., esp. if connected with such words as gista, to be a guest, lodge, dine, sup (of festivals or the like) at one’s home; at Marðar, Nj. 4; at hans, 74; þingfesti at þess bóanda, Grág. i. 152; at sín, at one’s own home, Eg. 371, K. Þ. K. 62; hafa náttstað at Freyju, at the abode of goddess Freyja, Eg. 603; at Ránar, at Ran’s, i. e. at Ran’s house, of drowned men who belong to the queen of the sea, Ran, Eb. 274; at hins heilaga Ólafs konungs, at St. Olave’s church, Fms. vi. 63: cp. ad Veneris, εις Κίμωνος.

B. TEMP.

I. at, denoting a point or period of time; at upphafi, at first, in the beginning, Ld. 104; at lyktum, at síðustu, at lokum, at last; at lesti, at last, Lex. Poët., more freq. á lesti; at skilnaði, at parting, at last, Band. 3; at fornu, in times of yore, formerly, Eg. 267, D. I. i. 635; at sinni, as yet, at present; at nýju, anew, of present time; at eilífu, for ever and ever; at skömmu, soon, shortly, Ísl. ii. 272, v. l.

II. of the very moment when anything happens, the beginning of a term; denoting the seasons of the year, months, weeks, the hours of the day; at Jólum, at Yule, Nj. 46; at Pálmadegi, on Palm Sunday, 273; at Páskum, at Easter; at Ólafsvöku, on St. Olave’s eve, 29th of July, Fms.; at vetri, at the beginning of the winter, on the day when winter sets in, Grág. 1. 151; at sumarmálum, at vetrnáttum; at Tvímánaði, when the Double month (August) begins, Ld. 256, Grág. i. 152; at kveldi, at eventide, Eg. 3; at því meli, at that time; at eindaga, at the term, 395; at eykð, at 4 o’clock p. m., 198; at öndverðri æfi Abra hams, Ver. II; at sinni, now at once, Fms. vi. 71; at öðruhverju, every now and then.

β. where the point of time is marked by some event; at þingi, at the meeting of parliament (18th to the 24th of June), Ld. 182; at féránsdómi, at the court of execution, Grág. i. 132, 133; at þinglausnum, at the close of the parliament (beginning of July), 140; at festarmálum, eðr at eiginorði, at betrothal or nuptials, 174; at skilnaði, when they parted, Nj. 106 (above); at öllum minnum, at the general drinking of the toasts, Eg. 253; at fjöru, at the ebb; at flæðum, at flood tide, Fms. viii. 306, Orkn. 428; at hrörum, at an inquest, Grág. i. 50 (cp. ii. 141, 389); at sökum, at prosecutions, 30; at sinni, now, as yet, v. that word.

III. ellipt., or adding ‘komanda’ or ‘er kemr,’ of the future time:

1. ellipt., komanda or the like being understood, with reference to the seasons of the year; at sumri, at vetri, at hausti, at vári, next summer, winter…, Ísl. ii. 242; at miðju sumri, at ári, at Midsummer, next year, Fas. i. 516; at miðjum vetri, Fms. iv. 237,

2. adding ‘komanda’ or ‘er kemr;’ at ári komanda, Bárð. 177; at vári er kemr, Dipl. iii. 6.

IV. used with an absolute dat. and with a pres. part.:

1. with pres. part.; at morni komanda, on the coming morrow, Fms. i. 263; at sér lifanda, in vivo, in his life time, Grág. ii. 202; at þeim sofundum, illis dormientibus, Hkr. i. 234; at öllum ásjándum, in the sight of all, Fms. x. 329; at úvitanda konungi, illo nesciente, without his knowledge, 227; at áheyranda höfðingjanum, in the chief’s bearing, 235.

2. of past time with a past part. (Lat. abl. absol.); at hræjum fundnum, on the bodies being found, Grág. ii. 87; at háðum dómum ok föstu þingi, during the session, the courts being set, i. 484; at liðnum sex vikum, after six weeks past, Band. 13; at svá búnu, so goru, svá komnu, svá mæltu (Lat. quibus rebus gestis, dictis, quo facto, dicto, etc.), v. those words; at úreyndu, without trial, without put ting one to the test, Ld. 76; at honum önduðum, illo mortuo.

3. ellipt. without ‘at;’ en þessum hlutum fram komnum, when all this has been done, Eb. 132.

V. in some phrases with a slight temp, notion; at görðum gildum, the fences being strong, Gþl. 387; at vörmu spori, at once, whilst the trail is warm; at úvörum, unawares, suddenly, Nj. 95, Ld. 132; at þessu, at this cost, on that condition, Eb. 38, Nj. 55; at illum leiki, to have a narrow escape, now við illan leik, Fms. ix. 473; at því, that granted, Grág. ii. 33: at því, at pessu, thereafter, thereupon, Nj. 76.

2. denoting succession, without interruption, one after another; hverr at öðrum, annarr maðr at öðrum, aðrir at öðrum; eina konu at annarri, Eg. 91, Fms. ii. 236, vi. 25, Bs. i. 22, 625. 80, H. E. i. 522.

C. METAPH. and in various cases:

I. denoting a transformation or change into, to, with the notion of destruction; brenna at ösku, at köldum kolum, to burn to ashes, to be quite destroyed, Fms. i. 105, Edda 3, Sturl. ii. 51: with the notion of transformation or transfiguration, in such phrases as, verða at e-u, göra e-t at e-u, to turn it into:

α. by a spell; verða at ormi, to become a snake, Fms. xi. 158; at flugdrekum, Gullþ. 7; urðu þau bönd at járni, Edda 40.

β. by a natural process it can often be translated by an acc. or by as; göra e-n at urðarmanni, to make him an outlaw, Eg. 728; græða e-n at orkumlamanni, to heal him so as to maim him for life, of bad treatment by a leech, Eb. 244: in the law terms, sár görist at ben, a wound turning into a ben, proving to be mortal, Grág., Nj.; verða at ljúgvætti, to prove to be a false evidence, Grág. i. 44; verða at sætt, to turn into reconciliation, Fms. i. 13; göra e-t at reiði málum, to take offence at, Fs. 20; at nýjum tíðindum, to tell as news, Nj. 14; verða fátt at orðum, to be sparing of words, 18; kveðr (svá) at orði, to speak, utter, 10; verða at þrifnaði, to geton well, Fms. vii. 196: at liði, at skaða, to be a help or hurt to one; at bana, to cause one’s death, Nj. 223, Eg. 21, Grág. ii. 29: at undrum, at hlátri, to become a wonder, a laughing-stock, 623. 35, Eg. 553.

II. denoting capacity, where it may be translated merely by as or for; gefa at Jólagjöf, to give for a Christmas-box, Eg. 516; at gjöf, for a present; at erfð, at láni, launum, as an inheritance, a loan; at kaupum ok sökum, for buying and selling, Ísl. ii. 223, Grág. i. 423; at solum, ii. 204; at herfangi, as spoil or plunder; at sakbótum, at niðgjöldum, as a compensation, weregeld, i. 339, ii. 171, Hkr. ii. 168; taka at gíslingu, to take as an hostage, Edda 15; eiga e-n at vin, at óvin, to have one as friend or foe, illt er at eiga þræl at eingavin, ‘tis ill to have a thrall for one’s bosom friend (a proverb), Nj. 77; fæða, eiga, at sonum (syni), to beget a son, Edda 8, Bs. i. 60 (but eiga at dóttur cannot be said); hafa möttul at yfirhöfn, Fms. vii. 201; verða nökkut at manni (mönnum), to turn out to be a worthy man; verða ekki at manni, to turn out a worthless person, xi. 79, 268.

2. in such phrases as, verða at orðum, to come towards, Nj. 26; var þat at erindum, Eg. 148; hafa at veizlum, to draw veizlur ( dues) from, Fms. iv. 275, Eg. 647; gora e-t at álitum, to take it into consideration, Nj. 3.

III. denoting belonging to, fitting, of parts of the whole or the like; vóru at honum (viz. the sword) hjölt gullbúin, the sword was ornamented with a hilt of gold, Ld. 330; umgörð at ( belonging to) sverði, Fs. 97 (Hs.) in a verse; en ef mór er eigi at landinu, if there be no turf moor belonging to the land, Grág. ii. 338; svá at eigi brotnaði nokkuð at Orminum, so that no harm happened to the ship Worm, Fms. x. 356; hvatki er meiðir at skipinu eðr at reiðinu eðr at viðum, damage done t o …, Grág. ii. 403; lesta ( to injure) hús at lásum, við eðr torfi, 110; ef land hefir batnað at húsum, if the land has been bettered as to its buildings, 210; cp. the phrase, göra at e-u, to repair: hamlaðr at höndum eðr fótum, maimed as to hands or feet, Eg. 14; heill at höndum en hrumr at fótum, sound in band, palsied in foot, Fms. vii. 12; lykill at skrá, a key belonging, fitting, to the latch; hurð at húsi; a key ‘gengr at’ ( fits) skrá; and many other phrases. 2. denoting the part by which a thing is held or to which it belongs, by; fá, taka at…, to grasp by …; þú tókt við sverði hans at hjöltunum, you took it by the bill, Fms. i. 15; draga út björninn at hlustum, to pull out the bear by the ears, Fas. ii. 237; at fótum, by the feet, Fms. viii. 363; mæla ( to measure) at hrygg ok at jaðri, by the edge or middle of the stuff, Grág. i. 498; kasta e-m at höfði, head foremost, Nj. 84; kjósa e-n at fótum, by the feet alone, Edda 46; hefja frændsemi at bræðrum, eða at systkynum, to reckon kinship by the brother’s or the sister’s side, Grág. i. 28; kjósa at afli, at álitum, by strength, sight, Gs. 8, belongs rather to the following.

IV. in respect of, as regards, in regard to, as to; auðigr at fé, wealthy of goods, Nj. 16, 30, 51; beztir hestar at reið, the best racehorses, 186; spekingr at viti, a man of great intellect, Ld. 124; vænn (fagr) at áliti, fair of face, Nj. 30, Bs. i. 61; kvenna vænst at ásjónu ok vits munum, of surpassing beauty and intellect, Ld. 122; fullkominn at hyggju, 18; um fram aðra menn at vinsældum ok harðfengi, of surpassing popularity and hardihood, Eb. 30.

2. a law term, of challenging jurors, judges, or the like, on account of, by reason of; ryðja ( to challenge) at mægðum, guðsifjum, frændsemi, hrörum …; at leiðarlengd, on account of distance, Grág. i. 30, 50, Nj. (freq.)

3. in arithm. denoting proportion; at helmingi, þriðjungi, fjórðungi, tíunda hluta, cp. Lat. ex asse, quadrante, for the half, third… part; máttr skal at magni (a proverb), might and main go together, Hkr. ii. 236; þú munt vera at því mikill fræðimaðr á kvæði, in the same proportion, as great, Fms. vi. 391, iii. 41; at e-s hluta, at… leiti, for one’s part, in turn, as far as one is con cerned, Grág. i. 322, Eg. 309, Fms. iii. 26 (freq.): at öðrum kosti, in the other case, otherwise (freq.) More gener., at öllu, öngu, in all (no) respects; at sumu, einhverju, nokkru, partly; at flestu, mestu, chiefly.

4. as a paraphrase of a genitive; faðir, móðir at barni (= barns); aðili at sök (= sakar a.); morðingi at barni (= barns), faðerni at barni (barns); illvirki at fé manna (cp. Lat. felo de se), niðrfall at sökum (saka), land gangr at fiskum (fiska), Fms. iv. 274, Grág. i. 277, 416, N. G. L. i. 340, K. Þ. K. 112, Nj. 21.